बैंकिङ खबर/ नेपालमा पछिल्लो समय बैंकिङ क्षेत्रलाई लक्षित गरी विभिन्न भ्रामक सूचना फैलिने क्रम बढ्दै गएको छ। बैंकहरूको ब्याजदर, कर्जा नीति, निक्षेप सुरक्षा, बैंक दिवालिया हुने अफवाहजस्ता विषयमा गलत जानकारी दिइएर आम जनतालाई त्रसित बनाउने प्रयास भइरहेका छन्। यस्तो अवस्थामा वित्तीय साक्षरता (Financial Literacy) ले बैंकहरूप्रति फैलिने गलत सूचना रोक्न महत्त्वपूर्ण भूमिका खेल्न सक्छ।
वित्तीय साक्षरता के हो ?
वित्तीय साक्षरता भनेको व्यक्तिले वित्तीय व्यवस्थापन, बचत, लगानी, कर्जाको उचित उपयोग, ब्याजदर, मुद्रास्फीति, बैंकिङ प्रणाली आदिबारे ज्ञान प्राप्त गर्ने प्रक्रिया हो। जब ग्राहकहरू वित्तीय साक्षर बन्छन्, तब उनीहरू अफवाहको प्रभावमा परेर त्रसित नबनी सही निर्णय गर्न सक्षम हुन्छन्।
बैंकहरूप्रति फैलिने भ्रामक सूचनाको प्रभाव
आतङ्क र अविश्वास: बैंक डुब्ने, निक्षेप सुरक्षित नभएको, बैंकहरूले अत्यधिक नाफा मात्रै खोजेको भन्ने जस्ता अफवाहले आम नागरिकलाई त्रसित बनाउँछ।
अर्थतन्त्रमा असर: बैंकप्रति अविश्वास बढेमा निक्षेप झिक्ने (bank run) समस्या आउन सक्छ, जसले आर्थिक स्थायित्वलाई खतरामा पार्छ।
गलत निर्णय लिने सम्भावना: गलत सूचनाका कारण ग्राहकहरूले बैंकिङ प्रणालीप्रति शंका गर्न थाल्छन् र वित्तीय योजनामा त्रुटिपूर्ण निर्णय लिन्छन्।
वित्तीय साक्षरताले भ्रामक सूचना कसरी रोक्न सक्छ ?
सही सूचना पहिचान गर्ने क्षमता बढाउँछ
ग्राहकहरूले बैंकिङ नीति, नियम तथा प्रक्रियाबारे सही ज्ञान पाएपछि अफवाहमा नफस्ने सम्भावना बढी हुन्छ।
वित्तीय साक्षर व्यक्तिहरूले भ्रामक सूचना र सत्य जानकारीबीच अन्तर छुट्याउन सक्छन्।
अफवाहलाई खण्डन गर्न सक्षम बनाउँछ
जब व्यक्तिहरू वित्तीय रूपमा सचेत हुन्छन्, उनीहरू आफैंले पनि गलत जानकारीलाई खण्डन गर्न सक्छन्।
सामाजिक सञ्जालमा भाइरल हुने नकारात्मक प्रचारको सामना गर्न सकिन्छ।
बैंकप्रति विश्वास बढाउँछ
वित्तीय साक्षरता कार्यक्रमले बैंकिङ प्रणाली पारदर्शी छ भन्ने प्रमाणित गर्न मद्दत गर्छ।
बैंकिङ प्रणालीबारे ज्ञान भएपछि आम नागरिकले बैंक तथा वित्तीय संस्थालाई भरोसा गर्न थाल्छन्।
अनावश्यक वित्तीय तनाव कम गर्छ
भ्रामक सूचनाका कारण हुने अनावश्यक मानसिक तनाव हटाएर सही आर्थिक योजना बनाउन सहयोग गर्छ।
ग्राहकहरूले सही ढंगले कर्जा व्यवस्थापन, ब्याजदर विश्लेषण, निक्षेप सुरक्षा आदिबारे बुझ्न सक्ने भएकाले वित्तीय समस्यामा नपर्ने सम्भावना बढ्छ।
वित्तीय साक्षरता बढाउन बैंकहरूले के गर्न सक्छन्?
ग्राहक लक्षित कार्यक्रमहरू सञ्चालन गर्ने
बैंकहरूले गाउँ-गाउँमा गएर वित्तीय साक्षरतासम्बन्धी सेमिनार तथा कार्यशाला आयोजना गर्न सक्छन्।
डिजिटल प्लेटफर्ममा वित्तीय साक्षरता सम्बन्धी जानकारी दिने अभियान सञ्चालन गर्न सकिन्छ।
विद्यालय र कलेजस्तरबाट नै वित्तीय शिक्षालाई जोड दिने
विद्यार्थीहरूलाई बैंकिङ प्रणाली, बचत तथा लगानीबारे प्रारम्भिक तहदेखि नै जानकारी दिन आवश्यक छ।
विभिन्न वित्तीय संस्थाले स्कूल, कलेज र विश्वविद्यालयहरूसँग सहकार्य गरी वित्तीय साक्षरताका कार्यक्रम सञ्चालन गर्न सक्छन्।
वित्तीय साक्षरतासम्बन्धी सूचना प्रवाह बढाउने
बैंकहरूले आफ्ना वेबसाइट, मोबाइल एप, सामाजिक सञ्जाल तथा अन्य डिजिटल प्लेटफर्ममार्फत सही सूचना प्रवाह गर्नुपर्छ।
ग्राहकलाई बैंकिङ प्रणालीका फाइदाबारे जानकारी दिन नियमित सामग्री उत्पादन गर्नुपर्छ।
मिडिया तथा स्थानीय समुदायसँग सहकार्य गर्ने
टेलिभिजन, रेडियो, पत्रपत्रिका तथा अनलाइन मिडियामार्फत सही वित्तीय जानकारी प्रवाह गर्नुपर्छ। स्थानीय तह तथा उपभोक्ता समितिहरूसँग मिलेर वित्तीय शिक्षालाई व्यापक बनाउन सकिन्छ।
भ्रामक सूचनाले बैंकिङ क्षेत्र मात्र होइन, समग्र आर्थिक स्थायित्वमा नै असर गर्न सक्छ। यस्तो अवस्थामा वित्तीय साक्षरता नै भ्रामक सूचना रोक्ने मुख्य उपाय हो।
बैंक तथा वित्तीय संस्थाले सही सूचना प्रवाह गर्न, ग्राहकहरूलाई वित्तीय रूपमा सचेत बनाउने कार्यक्रम ल्याउन, तथा नीति निर्मातासँग सहकार्य गरेर वित्तीय साक्षरतालाई प्रवर्द्धन गर्न आवश्यक छ।
