बैंकिङ खबर/ कर्जाको माग हुन नसक्दा बैंकिङ प्रणालीमा लगानीयोग्य पैसा थुप्रिँदै गएको छ । नेपाल राष्ट्र बैंकका अनुसार बैंक तथा वित्तीय संस्थामा ६ खर्बभन्दा बढी लगानीयोग्य रकम (तरलता) थुप्रिएको छ । बैंकमा पैसा थुप्रिएपछि राष्ट्र बैंकले हप्तैपछि आर्थिक तरलता खिच्दै आएको छ ।
राष्ट्र बैंकको तथ्यांकअनुसार पुस मसान्तसम्म बैंकिङ प्रणालीमा ५ खर्ब ९७ अर्ब ६४ करोड रुपैयाँ तरलता मौज्दात छ। अघिल्लो वर्षको सोही अवधिमा प्रणालीमा १ खर्ब ६२ अर्ब ७१ करोड रुपैयाँ तरलता मौज्दात थियो। गत वर्षको तुलनामा चालु आर्थिकको ६ महिनामा बैंकिङ प्रणालीमा २०५.८५ प्रतिशतले लगानीयोग्य रकम बढेको राष्ट्र बैंकले तथ्यांक छ ।
चालु आर्थिक वर्षको पुसमा वाणिज्य बैंकहरूले ६० अर्ब रुपैयाँले कर्जा विस्तार गरेका छन्। माघ पहिलो साता सकिँदासम्म यो रकम बढेर ५४ खर्ब १० अर्ब पुगेको छ । नेपालका बैंकिङ क्षेत्रको बढ्दो तरलता एक महत्वपूर्ण आर्थिक समस्या हो, जसले बैंकहरूको संचालन र समग्र अर्थतन्त्रमा प्रभाव पार्न सक्छ ।
तरलता भन्नाले बैंकको संचित नगद र ती नगदलाई चाँडो बजारमा रूपान्तरण गर्न सक्ने क्षमता जनाउँछ । जब बैंकहरूमा तरलता बढ्छ, भने ती नगदलाई लगानीमा प्रयोग गर्नुपर्ने, ग्राहकलाई कर्जा दिनुपर्ने र अर्थतन्त्रमा व्यवसायिक गतिविधिहरूलाई बढाउनुपर्ने देखिन्छ ।
बढ्दो तरलता के हो ?
तरलता भन्ने शब्दले बैंकको नगदको प्रवाहलाई जनाउँछ । जब बैंकसँग पर्याप्त नगद हुन्छ, तर ती नगदलाई प्रभावकारी ढंगले लगानी वा ऋण स्वरूप प्रयोग गर्न सक्दैन, त्यसलाई तरलता समस्या भनिन्छ । यसमा बैंकले नगद राख्नका लागि कम लाभदायक स्रोतहरू (जस्तै, सरकारी बाँडाहरूमा लगानी) प्रयोग गरिरहेका हुन्छन्, जुन अर्थतन्त्रको लागि कम फाइदाजनक हुन सक्छ ।
बैंकिङ क्षेत्रमा बढ्दो तरलताको कारण
कम कर्जा माग
जब अर्थतन्त्रमा आर्थिक संकट, नकरात्मक व्यापार वातावरण वा राजनीतिक अस्थिरता हुन्छ, तब व्यवसायीहरू र उपभोक्ताहरूले कर्जा लिन इच्छुक हुँदैनन् । यसले गर्दा बैंकहरूको पासमा नगदको संचय बढ्छ ।
कम ब्याजदर र कर्जाको मागको कमी
नेपालका धेरै बैंकहरूले हालका वर्षहरूमा ब्याज दरहरूलाई घटाएको छ, जसको कारण कर्जाको माग कम हुन सक्छ । यसले बैंकहरूको तरलता समस्यामा योगदान पु¥याउँछ, किनकी बैंकहरूले आफ्नो नगदलाई प्रभावकारी रूपमा लगानी गर्न सक्दैनन् ।
नगदको बढ्दो आपूर्ति
नेपालमा सरकारको राजस्व वृद्धि र विदेशी ऋणको प्रवाहले गर्दा बैंकमा नगदको आपूर्ति बढिरहेको छ । बैंकहरूले आफ्नो नगदलाई कर्जा दिनको सट्टा सुरक्षित तरिकामा राख्न र लगानी गर्ने प्रवृत्तिको सामना गरेका छन् ।
नियामक र कानूनी प्रतिबन्ध
नेपाल राष्ट्र बैंकले बैंकहरूलाई पर्याप्त तरलता कायम राख्नका लागि कडा कानूनी दायित्वहरू राखेका छन्। यसले गर्दा बैंकहरूले अतिरिक्त नगद राख्न बाध्य हुन्छन्, जसको कारण तरलता बढ्छ ।
घट्दो लगानी अवसरहरू
बैंकहरूको लागि लगानी अवसरहरू पनि सीमित छन्, विशेषगरी त्यस्ता लगानी जसले उच्च नाफा दिने सम्भावना राख्दछन्। यसले गर्दा बैंकहरूले नगद संचित गर्न नखोजी, सस्तो र सुरक्षित लगानी गर्ने प्रयास गर्दछन्।
बढ्दो तरलताका प्रभावहरू
नाफामा कमी
जब बैंकहरू आफ्ना नगदलाई प्रभावकारी रूपमा लगानी गर्न सक्दैनन्, तब त्यसबाट प्राप्त हुने नाफा घट्छ । यो लामो समयसम्म चल्नाले बैंकहरूको वित्तीय स्थितिमा नकारात्मक असर पार्न सक्छ, र यसले बैंकहरूको व्यवसायिक प्रतिस्पर्धामा पनि कमी ल्याउँछ ।
मुद्रास्फीति र बजार असन्तुलन
जब बैंकहरूको तरलता बढ्छ, यसको अर्थ भनेको नगदको आपूर्ति अर्थतन्त्रमा बढी भएको हो । यदि यी नगदलाई अर्थतन्त्रमा व्यवसायिक गतिविधिमा नलगाएर बैंकहरूले नगदको रूपमा राखि राखे भने, यसले मुद्रास्फीति र आर्थिक असन्तुलनको समस्यामा योगदान पु¥याउँछ ।
बैंकले नगद राख्नु भन्दा कर्जा दिनु या वैकल्पिक लगानीहरूमा नगद लगानी गर्नु अर्थतन्त्रको समृद्धिमा योगदान पुर्याउँछ । तर, जब बैंकहरूको तरलता उच्च हुन्छ र उनीहरूले नगदलाई मन्दीमा राख्छन् भने, त्यसले वैकल्पिक अवसरहरूको गुमावट हुन सक्छ ।
समाधानका उपायहरू
कर्जा प्रवाहको प्रवद्र्धन
नेपाल राष्ट्र बैंकले कर्जा प्रवाहलाई प्रवद्र्धन गर्नका लागि ब्याजदर घटाउन, व्यवसायिक ऋणको सुविधा बढाउन र प्रोत्साहन योजनाहरू ल्याउन सक्छ । यसले बैंकहरूलाई थप कर्जा दिन प्रेरित गर्न सक्छ ।
नवीनतम लगानी अवसरहरू
बैंकहरूले नवीनतम लगानी अवसरहरू, जस्तै उच्च ब्याज दर भएका उत्पादन वा सेयर बजारमा लगानी गर्नुका साथै नयाँ वित्तीय उपकरणहरूको प्रयोग गर्न सक्नेछन् । यसले बैंकहरूको तरलता घटाउन र वित्तीय लाभ बढाउन मद्दत पुर्याउँछ ।
विनियोजनको विविधता
बैंकहरूले आफ्ना लगानी अवसरहरूको दायरा बढाउन सक्छन्। यसमा विभिन्न क्षेत्रका लगानी, निजी क्षेत्रका परियोजनाहरू, र लघु उद्योगहरूको प्रोत्साहन जस्ता उपायहरू समावेश हुन सक्छ ।
नेपालका बैंकिङ क्षेत्रमा बढ्दो तरलता एक चिन्ताको विषय बनिसकेको छ, जसले बैंकहरूको नाफा र समग्र अर्थतन्त्रमा असन्तुलन सिर्जना गर्न सक्छ। यसको समाधानका लागि, कर्जा प्रवाह प्रवद्र्धन गर्ने, लगानी अवसरहरूको विविधता र नवीनता, र राष्ट्र बैंकद्वारा उपयुक्त नीति र नियमनहरू लागू गर्न महत्त्वपूर्ण छ ।
