बैंकिङ खबर/ सन् १९५० र ६० को दशकमा आयरल्याण्डको अवस्था निकै नाजुक थियो । देशको अर्थतन्त्र मुख्यतः कृषिमा निर्भर थियो, उद्योग धन्दा लगभग थिएनन्, र युवाहरू रोजगारी खोज्दै बेलायत र अमेरिका पलायन हुन्थे । १९६० सम्म आइपुग्दा जनसंख्याको ठूलो हिस्सा विदेशमा बस्न गएका थिए ।
सरकारका नीति पनि संरक्षणवादी थिए, अर्थात् विदेशी वस्तु र लगानीलाई निषेध गर्ने नीतिहरू । यसले आन्तरिक उत्पादनलाई त बचायो, तर अर्थतन्त्रलाई विश्व बजारसँग जोड्न सकेन ।
१९७० तिर आयरल्याण्डले युरोपेली आर्थिक समुदाय EEC अहिलेको इयूमामा सदस्यता पाएपछि मात्र अन्तर्राष्ट्रिय बजारसँग सम्बन्ध बढ्न थाल्यो। त्यसै बेलादेखि आर्थिक सोचमा ‘खुलापन’ को बीउ रोपियो ।
नीति परिवर्तनः खुला अर्थतन्त्र र कर-सुधारको सुरुवात
१९८० र ९० को दशक आयरल्याण्डको ‘नीतिगत जागरण’ को काल मानिन्छ। सरकारले बुझ्यो कि “आर्थिक प्रगतिको मूल कुञ्जी उत्पादन होइन, लगानीको अनुकूल वातावरण हो।”
त्यसपछि सरकारका मुख्य कदमहरू यस्ता थिए
(क) कर-सुधार
आयरल्याण्डले विश्वकै न्यूनतम कर्पोरेट करदर करिब १२.५% तोक्यो । यो निर्णयले विश्वका ठूला बहुराष्ट्रिय कम्पनीहरूलाई आकर्षित गर्यो । Apple, Google, Microsoft, Facebook, Intel, Pfizer जस्ता कम्पनीहरूले युरोपको मुख्य शाखा आयरल्याण्डमा स्थापना गरे ।
(ख) लगानीमैत्री कानुन
विदेशी कम्पनीलाई शतप्रतिशत स्वामित्वको अधिकार दिइयो, लगानी सजिलो बनाउन Industrial Development Authority (IDA) नामक संस्था बनाइयो । यस संस्थाले विश्वभरका लगानीकर्तालाई आयरल्याण्डमा उद्योग खोल्न सहयोग गर्यो।
(ग) शिक्षा र मानव स्रोतमा लगानी
सरकारले बुझ्यो कि लगानी त भित्र्याउन सकिन्छ, तर दक्ष जनशक्ति नभए त्यसको फाइदा उठाउन सकिँदैन। त्यसैले १९८० पछि देशको बजेटको ठूलो हिस्सा शिक्षा क्षेत्रमा खर्च गर्न थालियो।
विश्वस्तरका प्राविधिक विश्वविद्यालय र अनुसन्धान केन्द्रहरू स्थापना गरिए। यसले आयरल्याण्डका युवालाई प्रविधि, विज्ञान, र व्यवसायिक सीपमा अग्रणी बनायो।
लगानीको वातावरण बनाउने संरचनागत सुधार
स्थिर राजनीतिक प्रणाली
राजनीतिक स्थायित्वले लगानीकर्तालाई विश्वास दिलायो। आयरल्याण्डमा नीति परिवर्तन भए पनि लगानी सम्बन्धी नीतिमा निरन्तरता रह्यो। यसले सन्देश दियो “यहाँ नीतिगत जोखिम छैन।”
कानुनी पारदर्शिता
न्याय प्रणाली स्वतन्त्र र विश्वसनीय थियो। लगानी विवादहरू छिटो समाधान हुने व्यवस्था भयो। ‘रुल अफ ल’ को पालनाले विदेशी कम्पनीहरू निडर भएर पूँजी ल्याउन थाले ।
संरचनागत पूर्वाधार
सरकारले हवाई, सडक, बिजुली, दूरसञ्चारमा ठूलो लगानी ग¥यो। युरोपियन युनियनबाट प्राप्त सहायता र अनुदानलाई बुद्धिमानीपूर्वक प्रयोग गर्दै औद्योगिक पार्कहरू र टेक्नोलोजी जोनहरू विकास गरिए ।
प्राविधिक युगको लाभ
सन् १९९० पछि संसारमा इन्टरनेट र प्रविधिको क्रान्ति सुरु भयो। आयरल्याण्डले यो अवसर तुरुन्तै सम्हाल्यो। आईटी र फार्मास्युटिकल उद्योगमा लगानी बढाइयो। विश्वका प्रमुख प्रविधि कम्पनीहरूले युरोपका लागि मुख्यालय डब्लिनमा स्थापना गरे। यसले रोजगारी, कर राजस्व र उत्पादन दुवै बढायो। डब्लिन अहिले “युरोपको सिलिकन भ्याली” भनेर चिनिन्छ।
‘क्याल्टिक टाइगर’ को उदय
१९९५ देखि २००७ सम्म आयरल्याण्डको आर्थिक वृद्धि दर प्रति वर्ष औसत ७% भन्दा माथि रह्यो। बेरोजगारी १५% बाट घटेर ४% मा पुग्यो। जनआय १९७० को दशकको तुलनामा तेस्रो गुणा बढ्यो।
यही कारणले विश्व सञ्चारमाध्यमले आयरल्याण्डलाई Celtic Tiger नाम दियो । जसले सीमित स्रोत भएको देशले नीति सुधार र लगानी वातावरणमार्फत आर्थिक चमत्कार गर्न सक्छ भन्ने प्रमाण दियो ।
वित्तीय संकट र पुनरुत्थान
सन् २००८ को विश्व वित्तीय संकटमा आयरल्याण्ड पनि प्रभावित भयो। बैंकिङ क्षेत्र ढल्यो, र जिडिपी घट्यो। तर सरकारले तुरुन्तै सुधारात्मक कदम चाल्यो ।
बैंकहरू पुनर्गठन गरिए,
बजेट घाटा नियन्त्रण गरियो,
लगानी नीतिमा निरन्तरता कायम राखियो।
अर्का दशकमा देश फेरि उभियो, र अहिले पुनः युरोपका उत्कृष्ट अर्थतन्त्रमध्ये एक बनेको छ।
अर्थतन्त्र विश्वकै सबैभन्दा छिटो बढ्ने राष्ट्र बन्ने अनुमान
अन्तर्राष्ट्रिय मुद्रा कोषको पछिल्लो विश्व आर्थिक प्रतिवेदन अनुसार, यस वर्ष आयरल्याण्डको अर्थतन्त्र विश्वका सबै विकसित राष्ट्रमध्ये सबैभन्दा छिटो बढ्ने अनुमान गरिएको छ।
कोषका अनुसार वैदेशिक बहुराष्ट्रिय कम्पनीहरूको प्रभावसहितको घरेलु उत्पादन यस वर्ष ९.१ प्रतिशतले वृद्धि हुने छ । यो आंकडा अप्रिल महिनामा गरिएको अनुमान २.३ प्रतिशतभन्दा बढी हो । तर यो अझै पनि आयरल्याण्ड सरकारले बजेटमा १०.८ प्रतिशतको दरले गरेको अनुमानभन्दा कम हो ।
प्रतिवेदनमा औषधि निर्यातमा पहिलो त्रैमासिकमा भएको बढोत्तरी यस वर्षको आर्थिक वृद्धिमा मुख्य योगदान गरेको बताइएको छ। आयरल्याण्डले युरोजोन क्षेत्रमा पहिलो त्रैमासिकमा मष्कउचयउयचतष्यलबतभथि योगदान पु¥याएको छ। यसको मुख्य कारण औषधि निर्यातका कारोबारमा अमेरिकाबाट लागू हुने शुल्क अघि नै अग्रिम व्यापार हुनु हो। तर आइएमएफले आगामी वर्षको आयरल्याण्डको आर्थिक वृद्धिको अनुमान घटाएर १.३ प्रतिशत गरेको छ । यो सरकारको अनुमान १ प्रतिशतभन्दा माथि छ ।
कोषका अनुसार यस वर्ष आयरल्याण्डमा मुद्रास्फीति १.७ प्रतिशत रहनेछ र २०२६ मा पनि समान स्तर रहनेछ। रोजगार दर बलियो रहने अपेक्षा गरिएको छ भने बेरोजगारी दर यस वर्ष र अर्को वर्ष ४.६ प्रतिशत कायम रहनेछ।
नेपालका लागि सिकाइ
आयरल्याण्डको कथा नेपालका लागि प्रेरणादायी छ । नेपालमा पनि प्राकृतिक स्रोत, श्रमशक्ति, र भू–रणनीतिक स्थिति राम्रो छ। तर ती स्रोतलाई उत्पादनमा रूपान्तरण गर्न “लगानीमैत्री वातावरण” आवश्यक छ ।
नेपालले आयरल्याण्डबाट सिक्न सक्ने केहि मुख्य पाठहरूः
नीति स्थायित्व
लगानीकर्तालाई विश्वास दिनु सबैभन्दा पहिला नीति स्थिर र दीर्घकालीन हुनुपर्छ। हरेक सरकार परिवर्तनसँगै नियम परिवर्तन हुनुले लगानी पलायन गर्छ।
कर संरचना सरल बनाउने
अत्यधिक करले लगानी हतोत्साहित गर्छ। आयरल्याण्डले करदर घटाएर पनि राजस्व बढायो, किनभने लगानी बढ्यो। नेपालले पनि यस्तै दीर्घ सोच अपनाउन सक्छ।
दक्ष जनशक्ति विकास
आयरल्याण्डले शिक्षा र सीपतालिममा लगानी गरेर उद्योगका लागि मानव स्रोत तयार ग¥यो। नेपालले पनि प्राविधिक तालिम, अनुसन्धान र व्यवसायिक शिक्षामा जोड दिनुपर्छ।
प्रशासनिक पारदर्शिता
अनुमति, नवीकरण, करदर्ता प्रक्रियालाई सरल, डिजिटल र पारदर्शी बनाउनु आवश्यक छ।
पूर्वाधार विकास
ऊर्जा, सडक, दूरसञ्चार, र औद्योगिक क्षेत्रको पूर्वाधारमा राज्यले दीर्घकालीन योजना ल्याउनुपर्छ।
लगानी वातावरणमा सांस्कृतिक परिवर्तन
आयरल्याण्डले केवल कानुनी सुधार गरेन; उसले सांस्कृतिक सोच परिवर्तन ग¥यो। विकासलाई सरकारको काम होइन, निजी क्षेत्रको साझेदारीको अवसर ठानेको हो।
सार्वजनिक–निजी साझेदारी (एएए) मोडेलले अस्पताल, सडक, शिक्षा र प्रविधिमा ठूलो प्रभाव पारेको छ। नेपालमा पनि यदि “सरकार–निजी क्षेत्र सहकार्य” लाई प्राथमिकतामा राखियो भने लगानी वातावरण स्वतः सुधारिन सक्छ।
सामाजिक प्रभाव
लगानी र आर्थिक वृद्धिले आयरल्याण्डमा सामाजिक जीवनमा पनि सकारात्मक परिवर्तन ल्यायो। जीवनस्तर बढ्यो, स्वास्थ्य र शिक्षा सबैका लागि सहज भए।
महिलाको सहभागिता रोजगारीमा बढ्यो। विदेश पलायन घट्यो र उल्टै विदेशी श्रमिकहरू आयरल्याण्डमा आकर्षित हुन थाले। विकास केवल जिडिपी वृद्धिमा सीमित रहेन, सामाजिक न्याय र समान अवसरको दिशामा पनि अघि बढ्यो।
आयरल्याण्ड यूरोपको सानो टापु राष्ट्र हो । जसको जनसंख्या नेपालको तुलनामा निकै कम छ । आज विश्वका सबैभन्दा धनी र जीवनस्तरका हिसाबले आयरल्याण्ड अग्रणी देशहरूमध्ये पर्छ । केही दशकअघिसम्म आयरल्याण्डलाई ‘युरोपको गरीब देश’ भनेर चिनिन्थ्यो ।
बेरोजगारी, जनसंख्या पलायन, र कमजोर उत्पादन क्षमता उसका प्रमुख समस्या थिए । तर सन् १९९० को दशकदेखि सुरु भएको आर्थिक रुपान्तरणले उसको परिचय नै बदलिदियो । आज आयरल्याण्ड “द क्याल्टिक टाइगर”Celtic Tiger का रूपमा चिनिन्छ । जसको अर्थ हो, एशियाको टाइगर अर्थतन्त्रजस्तै तीव्र गतिमा दौडिएको युरोपको आर्थिक चमत्कार । यस विकासको जरो एउटा मुख्य तत्वमा गाडिएको छ, विदेशी लगानीको अनुकूल वातावरण निर्माण ।
सानो सोच होइन, सही सोच
आयरल्याण्डको सफलता कुनै चमत्कार थिएन। त्यो दीर्घकालीन योजना, नीतिगत निरन्तरता र लगानीमैत्री वातावरणको परिणाम थियो।
नेपाल जस्ता विकासोन्मुख मुलुकका लागि आयरल्याण्ड एउटा उदाहरणीय अध्ययन हो। हामीसँग उर्जा, जलस्रोत, पर्यटन, कृषि, र युवा शक्ति छन्, तर नीति, विश्वास र लगानीको वातावरण कमजोर छ। यदि सरकार, निजी क्षेत्र, र जनसामान्य सबैले लगानीमैत्री सोच अपनाए, कर प्रणाली सरल बनाए, र नीति स्थायित्व कायम गरे भने नेपाल पनि आफ्नो ‘क्याल्टिक टाइगर’ कथा लेख्न सक्छ।
आयरल्याण्डले आफ्नो आर्थिक इतिहास पुनर्लेखन गर्न विदेशी लगानीको वातावरण निर्माण ग¥यो। कर–सुधार, शिक्षा, पारदर्शिता, र प्रविधिको संयोजनले उसलाई युरोपको गरिब मुलुकबाट धनी राष्ट्रमा रूपान्तरण गरिदियो। नेपालले पनि यही बाटोमा सन्तुलित रूपमा अघि बढे भने “हामीले पनि आफ्नो लगानीमैत्री कथा लेख्न सक्नेछौं।”
