बैंकिङ खबर/विश्वको आर्थिक, राजनीतिक र प्राविधिक परिदृश्यमा अहिले कृत्रिम बुद्धिमत्ता, अर्थात् एआई, एउटा महत्वपूर्ण केन्द्रबिन्दु बनेको छ । यस प्रविधिले मात्र व्यापार र उद्योगलाई रूपान्तरण गरेको छैन, यो राष्ट्रको सुरक्षा, औद्योगिक क्षमता र सामाजिक विकाससँग जोडिएको छ । त्यसैले अमेरिका र चीनबीचको प्रतिस्पर्धा अब केवल कम्पनी‑स्तरको प्रतिस्पर्धा होइन, राष्ट्रस्तरीय द्वन्द्व जस्तो देखिन थालेको छ ।
अमेरिकी कम्पनीहरू, विशेष गरी सिलिकन भ्यालीका स्टार्टअप र अनुसन्धान संस्थाहरूले आधारभूत मोडेलहरू र प्राकृतिक भाषा प्रक्रिया प्रणालीहरूमा अग्रस्थान कायम राख्दै आएका छन् भने चीनले विशाल बजार, सरकारी समर्थन र द्रुत अनुप्रयोग क्षमता प्रयोग गर्दै तीव्र प्रतिस्पर्धा बढाएको छ ।
चीनले आफ्नो औद्योगिक शक्ति र आर्थिक विकासलाई नयाँ चरणमा पु¥याउन चाहन्छ । त्यसका लागि यसले एआईलाई विभिन्न उद्योगमा समावेश गर्ने लक्ष्य राखेको छ, जसले निर्माण, सेवा, स्वास्थ्य, यातायात लगायतका क्षेत्रमा नैतिक र आर्थिक रूपान्तरण ल्याउने विश्वास गरिएको छ ।
चीनले राज्य‑नियन्त्रित कोष र स्थानीय सरकारको सहयोगबाट हजारौं एआई कम्पनीलाई समर्थन गर्दैछ, जसले अनुसन्धान, मोडेल विकास र व्यावसायिकरणलाई तीव्र बनाएको छ । यसका साथै चीनले चिप्स र हार्डवेयरमा आत्मनिर्भरता हासिल गर्न लक्ष्य राखेको छ । क्याम्ब्रिकन टेक्नोलोजी जस्ता कम्पनीहरूले चीनलाई विदेशी चिप्समा निर्भरता घटाउन मद्दत पुर् याइरहेका छन्। चीनको विशाल डेटा बजार र प्रयोगकर्ताको ठूलो आधारले एआई प्रणालीको परीक्षण र कार्यान्वयनमा सहजता दिएको छ ।
अमेरिकामा स्थित कम्पनीहरू भने अनुसन्धान, नवप्रवर्तन र विश्वव्यापी नेतृत्व कायम राख्ने दिशामा केन्द्रित छन् । ओपनएआई, गुगल डिपमाइन्ड, एन्थ्रोपिक जस्ता कम्पनीहरूले आधारभूत मोडेल र क्लाउड‑आधारित सेवामा विश्वव्यापी अग्रस्थान कायम राखेका छन्।
अमेरिकाले प्रविधि निर्यात नियन्त्रण र सुरक्षा नीति प्रयोग गर्दै चीनलाई प्राविधिक रूपमा पछाडि राख्ने रणनीति अपनाएको छ । यसले अमेरिकी एआई कम्पनीहरूलाई तीव्र नवप्रवर्तन गर्न उत्प्रेरित गरेको छ, जबकि चीनलाई आफ्नै चिप्स र हार्डवेयरमा आत्मनिर्भर बन्न बाध्य बनाएको छ।
प्रतिस्पर्धा विशेषगरी केही प्रमुख क्षेत्रहरूमा देखिएको छ।
प्राकृतिक भाषा प्रक्रिया, उच्च‑प्रदर्शन कम्प्युटिङ चिप्स, उद्योगमा एआईको समावेशीकरण र अन्तर्राष्ट्रिय व्यापार तथा नियम-नीति यी सबै क्षेत्रहरूमा अमेरिका र चीन तीव्र गतिमा प्रतिस्पर्धा गरिरहेका छन्।
अमेरिका अग्रस्थानमा भए तापनि चीनले पछिल्लो समयमा द्रुत गति लिएको छ । डिपसिक जस्ता कम्पनीहरूले कम लागतमा प्रतिस्पर्धी मोडेल प्रस्तुत गरेर चीनको अग्रस्थान प्राप्त गर्ने प्रयास गरेका छन्। यद्यपि विश्लेषकहरूले चीन अझै पनि आधारभूत मोडेल र उच्च‑प्रदर्शन कम्प्युटिङमा अमेरिका भन्दा पछाडि रहेको बताउँछन्।
यो प्रतिस्पर्धाले विश्वका अन्य राष्ट्रहरूमा पनि प्रभाव पारिरहेको छ। विकासशील देशहरू, जस्तै नेपाल, यसबाट अवसर र चुनौती दुवै प्राप्त गर्न सक्छन्। अवसरको अर्थ ती देशहरूले छिटो लागू गर्न सकिने एआई अनुप्रयोग मार्फत शिक्षा, स्वास्थ्य र कृषि जस्ता क्षेत्रहरूमा सुधार गर्न सक्छन्।
चुनौती भनेको आवश्यक पूर्वाधार, प्रतिभा विकास, डेटा सुरक्षा र नीति निर्माणमा दीर्घकालीन लगानी गर्नु पर्ने हो। यदि अमेरिका र चीन बीच प्रविधि ब्लकको विभाजन हुन्छ भने, नेपालजस्ता देशहरूले कुन ब्लकसँग सम्बन्ध राख्ने भन्ने रणनीतिक निर्णय लिनुपर्ने हुन्छ।
प्रतिस्पर्धाको सामाजिक‑आर्थिक पक्ष पनि महत्त्वपूर्ण छ। एआईको सफल समावेशीकरणले रोजगारको स्वरूप परिवर्तन गर्न सक्छ, नयाँ उद्योग खोल्न सक्छ र विकासशील देशहरूलाई अवसर प्रदान गर्न सक्छ। तर यसका लागि नीति, पूर्वाधार र डिजिटल साक्षरता विकासमा जोड दिन आवश्यक छ।
यदि यस्तो तयारी नहुने हो भने, प्रतिस्पर्धाबाट उत्पन्न प्रविधि र आर्थिक लाभ शीर्ष राष्ट्रहरूमा केन्द्रित हुने सम्भावना बढ्छ। अमेरिका र चीनबीचको एआई प्रतिस्पर्धाले नवप्रवर्तन, लगानी र अनुसन्धानको गति तेज बनाएको छ, तर यसले वैश्विक सहयोग र प्रतिभा प्रवाहमा चुनौती पनि उत्पन्न गरेको छ।
यदि द्वन्द्व अझ गहिरो हुन्छ भने, वैज्ञानिक र इन्जिनियरहरूको अन्तर्राष्ट्रिय सहयोगमा अवरोध आउन सक्छ, जसले विश्वव्यापी नवप्रवर्तनमा नकारात्मक असर पार्न सक्छ। तथापि, यो प्रतिस्पर्धा नयाँ अवसरहरूको ढोका पनि खोलिरहेको छ। भारत, युरोपियन संघ, अफ्रिकी देशहरू लगायत अन्य राष्ट्रहरू पनि एआईमा आफ्नो पहिचान बनाउन खोजिरहेका छन्।
नेपाल जस्ता देशहरूले ‘छिटो लागू गर्न सकिने’ अनुप्रयोगमा केन्द्रित भएर विश्व बजारमा भाग लिन सक्छन्। भविष्यको दृष्टिले हेर्दा अमेरिका र चीनले अलग‑अलग एआई इकोसिस्टम विकास गर्ने सम्भावना छ। यसले विश्वव्यापी व्यापार, डेटा प्रवाह र प्राविधिक मानकहरूमा द्विध्रुवीयता ल्याउन सक्छ।
नेपालजस्ता देशहरूले आफ्नो नीति र पूर्वाधार तयार पार्नुपर्छ ताकि विश्वव्यापी प्रतिस्पर्धाबाट फाइदा लिन सकियोस्। एआईको प्रतिफल केवल आर्थिक मात्र नभई सामाजिक, राजनैतिक र नैतिक आयाममा पनि हुनेछन्। अमेरिका–चीन प्रतिस्पर्धाले यस प्रविधिको दिशा निर्धारण गर्ने भएकाले सतर्क र तयार रहन आवश्यक छ।
यस प्रतिस्पर्धाको कथा केवल प्रविधि र व्यापारको कथा होइन, यो राष्ट्रिय नेतृत्व, रणनीति र भविष्यका सम्भावनाको कथा हो। चीनले आफ्नो विशाल बजार, राज्यको समर्थन र द्रुत अनुप्रयोग क्षमताको प्रयोग गरेर आफ्नो अग्रस्थान सुदृढ गर्न खोजिरहेको छ भने अमेरिका विश्वव्यापी नेतृत्व कायम राख्ने दिशामा केन्द्रित छ।
विकासशील देशहरूले यस प्रतिस्पर्धाबाट सिक्न सक्छन्, आफ्नो नीति र पूर्वाधार तयार पार्न सक्छन् र नयाँ अवसरको लाभ उठाउन सक्छन्। एआईको भविष्यले विश्वलाई केवल आर्थिक दृष्टिले मात्र नभई सामाजिक र नैतिक दृष्टिले पनि नयाँ रूप दिन्छ।
यसर्थ, अमेरिका र चीनबीचको एआई प्रतिस्पर्धा भविष्यको विश्व आर्थिक, राजनीतिक र सामाजिक संरचनालाई आकार दिने महत्त्वपूर्ण कारक बनेको छ। यसले केवल दुई राष्ट्रको शक्ति प्रतिस्पर्धा मात्र नभई विश्वका सबै राष्ट्रहरूलाई नयाँ अवसर र चुनौती दिएको छ। यदि राष्ट्रहरू सतर्क, तयार र रणनीतिक दृष्टिकोण अपनाउँछन् भने, यो प्रतिस्पर्धा समृद्धि र नवप्रवर्तनको मार्ग खोल्न सक्छ।
