बैंकिङ खबर/ निष्क्रिय कर्जा (Non-performing Loan – NPL) भनेको यस्तो कर्जा हो जुन कर्जा लिने व्यक्तिले बैंक वा वित्तीय संस्थासँगको सम्झौताअनुसार भुक्तानी गर्न असमर्थ हुन्छ। साधारणतया, यो कर्जा ९० दिन वा त्यसभन्दा बढी समयसम्म किश्ताप्रदान नगरेको अवस्थामा चिनिन्छ। निष्क्रिय कर्जा बैंकको वित्तीय स्थायित्व र परिसंचालनमा नकरात्मक प्रभाव पार्न सक्छ। यसैले, निष्क्रिय कर्जा पहिचान र त्यसको निराकरण महत्त्वपूर्ण प्रक्रिया हो।
निष्क्रिय कर्जा के हो?
निष्क्रिय कर्जा भनेको त्यस्तो कर्जा हो जसको पुनर्भुक्तानी बैंक वा वित्तीय संस्थाले तय गरेका समयसीमाभित्र प्राप्त गर्न सक्दैन। यो कर्जा प्रायः दूषित वा संकटग्रस्त कर्जा पनि भनिन्छ। कर्जा जब ९० दिनदेखि बढी समयसम्म भुक्तानी नगरेको हुन्छ, त्यसलाई बैंकले निष्क्रिय कर्जा (NPL) मान्छ।
निष्क्रिय कर्जा पहिचान गर्ने तरिकाहरू
निष्क्रिय कर्जा पहिचान गर्दा बैंक र वित्तीय संस्थाले तलका संकेतहरूलाई ध्यानमा राख्दछन्:
भुक्तानी नगरेको कर्जा: यदि कर्जा लिने व्यक्ति वा संस्था समयसीमा भित्र कर्जा भुक्तानी गर्न असमर्थ छ भने, यो कर्जा निष्क्रिय मान्न सकिन्छ।
मुद्रास्फीति र वित्तीय अस्थिरता: अर्थतन्त्रमा हुने अस्थिरता, मुद्रास्फीति वा क्षेत्रीय संकटले पनि कर्जा भुक्तानीमा समस्या ल्याउन सक्छ।
कर्जा लिने व्यक्तिको वित्तीय अवस्था: कर्जा लिने व्यक्ति वा संस्थाको वित्तीय स्थिति कमजोर हुँदा कर्जा भुक्तानीमा असफलता आउन सक्छ।
अवधि ९० दिन: सामान्यतया, यदि कर्जा ९० दिनदेखि बढी समयसम्म तिर्न सकिएको छैन भने यसलाई निष्क्रिय कर्जा मानिन्छ।
ऋणको वर्गीकरण: बैंकहरूले कर्जा ग्रेडिङ सिस्टम प्रयोग गरी कर्जालाई विभिन्न वर्गमा वर्गीकरण गर्छन्। यदि कर्जा नदिइएको छ भने यो “संकटग्रस्त” कर्जा मानेर, बैंकले त्यसलाई निष्क्रिय कर्जा (NPL) को श्रेणीमा राख्छ।
निष्क्रिय कर्जा निराकरणको उपायहरू
निष्क्रिय कर्जा निराकरणका लागि विभिन्न उपायहरू अपनाइन्छ, जसले बैंकको जोखिम कम गर्न र कर्जा पुनर्भुक्तानीको प्रक्रियालाई प्रभावकारी बनाउन मद्दत पुर्याउँछ। प्रमुख उपायहरू:
कर्जा पुनर्गठन (Restructuring):
कर्जाको भुक्तानी अवधि लम्ब्याउने, ब्याज दर घटाउने वा नयाँ लचकदार शर्तहरू प्रस्ताव गर्ने।
कर्जा लिने व्यक्तिको व्यवसायको क्षमता, आय र भविष्यको सम्भावना हेरेर पुनर्गठन गर्ने।
सुधारात्मक कदम (Recovery Actions):
कर्जाको पुनःप्राप्ति गर्न कानूनी प्रक्रिया सुरू गर्नु, जसमा विक्रि, ग्यारेन्टीको कार्यान्वयन वा अन्य समाधानहरू समावेश गर्न सकिन्छ।
बेचविखन (Write-off):
कहिलेकाहीं, यदि कर्जा पुनः प्राप्त गर्न असम्भव हुन्छ भने, बैंकले कर्जा लेखेको (write-off) गर्न सक्छ, जसको अर्थ त्यस्तो कर्जा माफ गरिन्छ वा उक्त कर्जा प्रणालीबाट बाहिर निकालिन्छ।
दावेदारी प्रक्रिया (Debt Collection):
कर्जा असुल गर्नका लागि कानूनी प्रक्रिया लागू गरिन्छ, जसमा ऋणदातालाई सूचित गर्ने, रकम असुल गर्ने र अन्य कानूनी उपायहरू समावेश हुन्छ।
सार्वजनिक जानकारी र निगरानी:
ऋणको जोखिम र स्थिति समय समयमा सार्वजनिक गरेर, बैंक वा वित्तीय संस्थाले प्रचलनमा रहेका जोखिमहरू पहिचान र नियन्त्रण गर्न सक्छ।
कर्जा पुनर्संरचना (Loan Restructuring):
यदि कर्जा दिइएको संस्थाले डूबो वा अपूरा मूल्यमा बेच्नुपर्छ भने, पुनर्संरचना गर्ने। यसमा, कर्जा लिने व्यक्तिसँग सम्झौता गरेर, ऋणको नयाँ शर्तहरू बनाउन सक्छ।
निष्क्रिय कर्जा घटाउनका लागि सरकारको भूमिका
वित्तीय नियमन र अनुगमन:
सरकारले वित्तीय संस्थाहरूको राम्रो नियमन र अनुगमन गरेर, कर्जाको सही प्रबंधन सुनिश्चित गर्न सक्छ।
कर्जा पुनर्निर्माण योजना:
सरकार कर्जाको पुनर्गठनको लागि नीति र योजना निर्माण गर्न सक्छ, जसबाट बैंकहरूको जोखिम कम गर्न र ऋणीलाई सहयोग पुर्याउन मद्दत पुग्छ।
शिक्षा र सचेतना:
ऋण लिने व्यक्तिहरूलाई वित्तीय साक्षरता र कर्जा व्यवस्थापनको बारेमा शिक्षित गर्न सरकारले कदम चाल्न सक्छ, जसले भविष्यमा कर्जाको असुलीमा सुधार ल्याउँछ।
निष्क्रिय कर्जा वित्तीय संस्थाहरूको लागि ठूलो चुनौती हो, जसले उनीहरूको वित्तीय स्थायित्वमा असर पुर्याउन सक्छ। यसका लागि कर्जा पुनर्गठन, कानूनी प्रक्रिया र सुधारात्मक उपायहरूको समुचित प्रयोग गर्नु महत्त्वपूर्ण हुन्छ। सरकार र बैंकहरूको संयुक्त प्रयासले मात्र निष्क्रिय कर्जा नियन्त्रण गर्न र त्यसको निराकरण गर्न मद्दत पुर्याउन सक्छ।
