बैंकिङ खबर/ पछिल्लो समय बैंक तथा वित्तीय संस्थामा सञ्चालित निक्षेपकर्ताको संख्यामा कमी आउन थालेको छ । तर, बैंकहरूको सञ्चालन योग्य रकम भने बढ्दो क्रममा छ । यो अवस्था कर्जाको माग नहुँदा र प्रणालीमा अधिक तरल रकम हुँदा उत्पन्न भएको हो ।
बैंकहरूले लामो समयदेखि मुद्दती निक्षेपको हिस्सा घटाउन थालेका छन् । यसले निक्षेपकर्तालाई असुविधा पु¥याएको छ । अघिल्लो वर्षदेखि बैंकिङ क्षेत्रमा अपेक्षित कर्जाको माग छैन, जसका कारण बैंकहरूले अधिक तरलता व्यवस्थापन गर्न परिपक्क मुद्दती नवीकरण नगरी साधारण बचत खातामा सार्ने काम गर्दै आएका छन् ।
मुद्दती निक्षेप घट्यो, साधारण बचत बढ्यो
नेपाल राष्ट्र बैंकका तथ्यांक अनुसार, एक वर्षको अवधिमा बैंक तथा वित्तीय संस्थामा मुद्दती खाताको हिस्सा ९.०१ प्रतिशत विन्दुले घटेको छ । त्यस्तै, साधारण बचतको हिस्सा ७.२२ प्रतिशत विन्दुले बढेको देखिएको छ । २०८१ साल साउन मसान्तसम्म, बैंक तथा वित्तीय संस्थाले कुल ६४ खर्ब ४६ अर्ब रुपैयाँ निक्षेप संकलन गरेका थिए । त्यसमध्ये ५७.१५ प्रतिशत मुद्दती खातामा, ३०.१५ प्रतिशत बचत खातामा, बाँकी चालु खाता, कल खाता र अन्य खातामा थियो । तर २०८२ साउन मसान्तसम्म कुल निक्षेप ७२ खर्ब ४१ अर्ब रुपैयाँ पुगेको छ । त्यसमध्ये मुद्दती खाताको हिस्सा ४८.१४ प्रतिशत र बचत खाताको हिस्सा ३७.३७ प्रतिशत पुगेको देखिन्छ ।
कर्जाको माग नहुँदा बैंकहरू आफ्नो अधिक तरल रकम व्यवस्थापनमा बाध्य भएका छन्। यसैकारण मुद्दती खाताको हिस्सा घटाइएको हो । चालु आर्थिक वर्षको पहिलो त्रैमास सकिन लाग्दा बैंक तथा वित्तीय संस्थामा करिब साढे ११ खर्ब रुपैयाँ ऋण दिन मिल्ने रकम रहेको छ । नयाँ आर्थिक वर्षको सुरुवातसँगै बैंकहरूमा ऋणयोग्य रकम बढ्दै गएको थियो । यस वर्षको विस्तारकारी बजेट र मौद्रिक नीतिले कर्जा प्रवाह बढ्ने अपेक्षा गरिएको थियो।
प्रारम्भमा कर्जा माग बढ्ने संकेत पनि देखिएको थियो। बैंकहरूमा एलसी खुल्ने क्रम बढेको थियो। तर, भदौ २३ र २४ को जेनजी प्रदर्शनपछि सृजना भएको असहज राजनीतिक अवस्थाले कर्जा विस्तार ठप्प भएको बैंकहरूले बताएका छन्।
कुल निक्षेप संरचना परिवर्तन
गत साता (असोज २०) सम्म, बैंक तथा वित्तीय संस्थामा कुल निक्षेप ७४ खर्ब ६० अर्ब रुपैयाँ पुगेको थियो । सोही अवधिमा बैंक तथा वित्तीय संस्थाको कर्जा–निक्षेप अनुपात ७४.५५ प्रतिशतमा पुगेको छ।
राष्ट्र बैंकको निर्देशन अनुसार, कुल निक्षेपको अधिकतम ९० प्रतिशत सम्म बैंकले कर्जा दिन पाउँछन्, तर २० प्रतिशत रकम तरलता कायम राख्नुपर्ने हुन्छ। यस हिसाबले बैंकहरूले ऋण दिन सक्ने रकम ८९ प्रतिशतसम्म रहेको छ।
असार मसान्तसम्म बैंक तथा वित्तीय संस्थासँग करिब १० खर्ब ९१ अर्ब रुपैयाँ ऋण दिन मिल्ने तरलता उपलब्ध रहेको थियो। गत साउनमा यो रकम १० खर्ब १२ अर्ब, भदौमा १० खर्ब ४६ अर्ब रुपैयाँ रहेको थियो। असोज तेस्रो सातासम्म आइपुग्दा यो रकम ११ खर्ब ६६ अर्ब रुपैयाँ पुगेको छ।
गत आर्थिक वर्षका ११ महिनामा औसत ६ खर्ब रुपैयाँ ऋणयोग्य रकम रहेकोमा, असार मसान्तमा एक्कासी बढेर साढे १० खर्ब रुपैयाँ पुगेको थियो। त्यसपछिका महिनामा पनि यस रकम बढ्ने क्रम रोकिएको छैन।
साउनदेखि असोज २० सम्म, बैंक तथा वित्तीय संस्थामा २ खर्ब ५६ अर्ब रुपैयाँ निक्षेप थपिएको छ। तर सोही अवधिमा कर्जा प्रवाह मात्र ३८ अर्ब रुपैयाँ भएको छ। गत आर्थिक वर्षको सोही अवधिसँग तुलना गर्दा, निक्षेप धेरैले बढेको छ भने कर्जा प्रवाह आधाभन्दा कम भएको देखिन्छ।
अधिक तरलता र ऋण दिन मिल्ने रकम
राष्ट्र बैंकले पनि बजारमा अधिक तरलता व्यवस्थापन गर्न नियमित रुपमा पैसा बजारबाट झिकिरहेको छ। असोज २० गतेसम्म, राष्ट्र बैंकले विभिन्न समयमा ७ खर्ब ६५ अर्ब रुपैयाँ बजारबाट झिकेको थियो।
गत आर्थिक वर्षमा राष्ट्र बैंकले १२.५ प्रतिशत कर्जा विस्तारको लक्ष्य राखेको थियो। बैंकहरूले असारसम्म प्रवाह गरेको कर्जा २ खर्ब ५१ अर्ब रुपैयाँ कम रह्यो। चालु वर्ष पनि १२ प्रतिशत कर्जा विस्तारको लक्ष्य राखिएको छ।
राजनीतिक असहजता र कर्जा प्रवाह ठप्प
नेपाल बैंकर्स संघका अनुसार कर्जा प्रवाह ठप्प छ । ब्याज भुक्तानी पनि कम भएको छ । प्रतितपत्र खुलेको छैन । कर्जा माग छैन। समग्र बैंकिङ क्षेत्र स्थिर नभएको अवस्था जस्तो छ।
ब्याजदर ५० महिनायता न्यून स्तरमा पुगेको छ। तर, कर्जा विस्तारले गति लिन नसकेको मुख्य कारण न्यून बजार माग र उद्योगहरू अधुरी क्षमता मा सञ्चालनमा हुनु हो।
जेनजी प्रदर्शनले सृजना गरेको असहज परिस्थितिले अवस्था झनै जटिल बनाएको छ। सरकारले ठूला पूर्वाधार र राष्ट्रिय गौरवका आयोजनामा लगानी बढाएर बैंकिङ प्रणालीमा कर्जा प्रवाह बढाउन पहल गर्नुपर्ने देखिन्छ ।
समग्रमा, बैंकमा निक्षेपकर्ताको संख्या घटेको छ, तर कर्जा दिन मिल्ने तरलता लगातार बढ्दै गएको देखिन्छ। निक्षेपको ठूलो हिस्सा मुद्दतीबाट साधारण बचतमा सरेको, तर कर्जा माग नभएकाले बैंकहरूले अधिक तरलता व्यवस्थापनमा चुनौती भोगिरहेका छन्। यो अवस्था वित्तीय प्रणालीका लागि सम्भावित जोखिम र अवसर दुवै देखाउँछ।
निक्षेप बढ्दा तरलता पर्याप्त भएकोले बैंकहरूले कुनै पनि समयमा लगानी वा कर्जा विस्तार गर्न सक्छन्। तर, कर्जा मागमा कमी र बजारको अनिश्चयताले वित्तीय क्षेत्रलाई चुनौती दिइरहेको छ।
