बैंकिङ खबर/ पछिल्लो समय बैंकवित्तीय संस्थाको कर्जा प्रवाह हुन सकेको छैन भने लगानीयोग्य रकम थुप्रिएको छ । राष्ट्र बैंकको पछिल्लो तथ्यांक अनुसार हाल वित्तीय प्रणालीको निक्षेप ६६ खर्ब ७८ अर्ब नाघेको छ भने ५३ खर्ब ६३ अर्ब कर्जा लगानी पुगेको छ ।
हाल बैंकहरुको कर्जा निक्षेप अनुपात (सीडी रेसियो) औसतमा ७९.०१ प्रतिशत कायम रहेको छ । बैंकहरुले यस्तो अनुपात ९० प्रतिशतसम्म कायम गरेर लगानी गर्न पाउँछन् । बैंकहरुको हालको सीडी रेसियो हेर्दा बैंकहरुमा ६ खर्ब ४७ अर्ब रुपैयाँ लगानीयोग्य रकम रहेको देखिन्छ । यस्तै बैंक तथा वित्तीय संस्थाबाट हालसम्म कुल ५३ खर्ब ४८ अर्ब रुपैयाँ कर्जा प्रवाह भएको छ । यसमध्ये केवल ३० प्रतिशत मात्र उत्पादक क्षेत्र (कृषि, उत्पादन, साना तथा मझौला उद्यम) मा लगानी गरिएको छ ।
बाँकी ७० प्रतिशत कर्जा गैर–उत्पादक क्षेत्रमा प्रवाह भएको छ, जसमा करिब १९ प्रतिशत उपभोग, १९ प्रतिशत व्यापार, ८ प्रतिशत यातायात र सञ्चार, ८ प्रतिशत सेवा, र ४ प्रतिशत निर्माण क्षेत्रमा लगानी भएको नेपाल राष्ट्र बैंकको तथ्यांकले देखाएको छ ।
कर्जाको क्षेत्रगत वर्गीकरणअनुसार, केवल ५२ प्रतिशत कर्जा मात्र दीर्घकालीन आयोजना तथा चालु पूँजीका लागि प्रयोग भएको छ। बाँकी कर्जा ‘क्यास क्रेडिट’ (१२%), आवासीय (७.५%), रियल स्टेट (५%) लगायतमा लगानी गरिएको छ। ९० प्रतिशत कर्जा स्थिर सम्पत्ति (घरजग्गा) धितो राखेर दिइएको छ ।
निजी क्षेत्रको कर्जा १ प्रतिशतले बढ्दा जीडीपी वृद्धिदर ०.२३%, मुद्रास्फीति ०.३७%, र आयात ०.७५% मात्र वृद्धि हुन्छ। यसको अर्थ, कर्जाको ठूलो हिस्सा आयात र सम्पत्तिको मूल्यवृद्धिमा खर्च भइरहेको छ, उत्पादन वृद्धि भने न्यून छ। नेपाल राष्ट्र बैंकले कर्जा प्रवाहलाई उत्पादक क्षेत्रतर्फ मोड्न निर्देशन जारी गर्दै २०८४ सम्म कृषि, ऊर्जा, र साना तथा मझौला उद्यममा ४०% कर्जा प्रवाह अनिवार्य गरेको छ। हालसम्म कृषि क्षेत्रमा १३.२%, ऊर्जा क्षेत्रमा ७.९%, र साना तथा मझौला उद्यम क्षेत्रमा ९.२% कर्जा प्रवाह भएको छ ।
यसरी राष्ट्र बैंकले कृषि, ऊर्जा, र साना तथा मझौला उद्यममा ४०% कर्जा प्रवाह अनिवार्य गरेपनि अपेक्षा अनुसार कर्जा प्रवाह हुन सकेको छैन भने उद्यम, व्यवसायीहरु कर्जा नपाएको भन्दै गुनासो गर्न थालेका छन् । नेपालको अर्थतन्त्र कृषि, निर्माण, उत्पादन, र सेवा क्षेत्रसँग सम्बन्धित छ । आर्थिक वृद्धिको गति र समृद्धिको मार्ग प्रशस्त गर्न बैंकवित्तीय क्षेत्रले उत्पादन क्षेत्रमा लगानी बढाउनु अत्यन्त आवश्यक छ । उत्पादन क्षेत्रको विकाससँगै विभिन्न उद्योगहरूको सृजना, रोजगारीका अवसरहरू र आर्थिक समृद्धि पनि सम्भव हुन्छ ।
उत्पादन क्षेत्रको किन महत्व छ ?
उत्पादन क्षेत्र एक राष्ट्रको अर्थतन्त्रको मूर्धन्य अंग हो । यस क्षेत्रले मात्र कच्चा माललाई तयार वस्तुमा परिणत गर्न सक्दैन, तर यसले रोजगारका अवसरहरू पनि सिर्जना गर्दछ, जसले जनसंख्याको जीवनस्तर सुधार गर्नमा मद्दत पु¥याउँछ । कृषि, कृषि–आधारित उद्योग, निर्माण र निर्माण सामग्री, टेक्नोलोजी र भौतिक विज्ञानमा आधारित उत्पादनका क्षेत्रमा लगानी गरि उच्च मूल्यवर्धन उत्पादन गर्न सकिन्छ ।
नेपालमा कृषि, जल विद्युत्, हस्तशिल्प, कपडा, निर्माण सामग्री जस्ता विभिन्न क्षेत्रहरू छन्, जुन थप विकास गर्न सकिन्छ । बैंकहरूको लगानी यस क्षेत्रको वृद्धिमा महत्वपूर्ण भूमिका खेल्न सक्छ । बैंकहरूको मुख्य उद्देश्य देशको आर्थिक प्रवृद्धि र विकासमा सघाउनु हो । उनीहरूले विभिन्न प्रकारका ऋण सुविधा प्रदान गरेर, लगानी आकर्षण गरेर, र वित्तीय सञ्जालको विकास गरेर उत्पादन क्षेत्रको वृद्धिमा योगदान पु¥याउँछन् । बैंकहरूले निम्नलिखित उपायहरूमार्फत उत्पादन क्षेत्रमा लगानी बढाउन सक्छन् :–
कम ब्याज दरको ऋण सुविधाः बैंकहरूले उत्पादन क्षेत्रमा लगानी गर्ने उद्योगहरूलाई कम ब्याजदरमा ऋण प्रदान गर्न सक्छन् । यसले उत्पादन क्षेत्रको वृद्धिमा मद्दत गर्दछ, जसले व्यवसायिक उत्पादनको लागत कम गर्न र प्रतिस्पर्धात्मक बनाउँछ । कम ब्याज दरका ऋणहरूले नयाँ उद्योगहरूलाई विकास गर्न प्रोत्साहन दिन्छ ।
कृषि र कृषि–आधारित उद्योगको लागि विशेष ऋण सुविधाः
नेपालको अधिकांश जनसंख्या कृषि क्षेत्रमा निर्भर रहेकोले, कृषि र कृषि–आधारित उद्योगलाई विशेष प्राथमिकता दिने ऋण सुविधाहरू प्रदान गर्नुपर्छ। बैंकहरूले प्रौद्योगिकी र साँचो ज्ञानको प्रयोग गर्दै कृषक र कृषि उद्योगलाई वित्तीय सहारा पुर्याउन सक्छन्।
साना र मझौला उद्योगहरूको समर्थनः साना र मझौला उद्योगहरूको वृद्धिमा बैंकहरू महत्वपूर्ण भूमिका खेल्न सक्छन्। बैंकहरूले ऋण र सहुलियतहरूको माध्यमबाट उनीहरूको विकासमा सहयोग पु¥याउन सक्छन्। यसले स्थानीय रोजगारी सृजना गर्न र तिनीहरूको उत्पादन क्षमता बढाउन मद्दत पुर्याउँछ।
नवीन प्रविधिको प्रयोगः उत्पादन क्षेत्रमा आधुनिक प्रविधिको उपयोग गर्दा उत्पादन क्षमता र गुणस्तरमा वृद्धि गर्न सकिन्छ । बैंकहरूले नयाँ प्रविधिको प्रयोगका लागि विशेष ऋण सुविधा प्रदान गरेर, उद्योगहरूलाई प्रतिस्पर्धात्मक बनाउन सहयोग पुर्याउन सक्छन्। उदाहरणका लागि, सूचना प्रविधि र स्वचालन प्रविधिको प्रयोगले उत्पादन प्रक्रिया दक्ष बनाउन सक्छ।
उत्पादन क्षेत्रमा बैंकहरुको लगानीका अवसर
बैंकहरुबाट कर्जा प्रवाह हुन नसकेको यस्तो अवस्थामा उत्पादन क्षेत्रमा लगानी बढाउनुपर्ने देखिन्छ । नेपालमा उत्पादन क्षेत्रको विकासका लागि विभिन्न अवसरहरू छन् जसलाई बैंकहरूमार्फत वित्तीय सहायता प्रदान गर्न सकिन्छ। यी अवसरहरू निम्नलिखित छन् :-
कृषि क्षेत्रको आधुनिकीकरण
कृषि नेपालको प्रमुख क्षेत्र हो। कृषि उत्पादन बढाउने, सिंचाइ व्यवस्था सुधार गर्ने, कृषि यन्त्रको प्रयोग गर्ने, र आधुनिक खेतीका उपायहरूको समावेशीकरण गर्न आवश्यक छ । बैंकहरूले यस क्षेत्रमा विशेष वित्तीय योजना र कृषि कर्जा योजना प्रदान गर्न सक्छन्।
जल, ऊर्जा र जलविद्युत् उत्पादन
नेपालमा जलविद्युत् उत्पादनको अपार सम्भावना छ । बैंकहरूले जलविद्युत् परियोजनामा लगानी गर्नका लागि वित्तीय सहायता र सहकारी योजनाहरूको माध्यमबाट लगानी बढाउन सक्छन् । यसले एकै साथ देशको ऊर्जा क्षेत्रको विकास गर्न र उत्पादन क्षेत्रमा लगानी प्रवद्र्धन गर्न मद्दत पुर्याउँछ ।
निर्माण र पूर्वाधार विकास
नेपालको निर्माण उद्योग अझै पनि विस्तारको अवस्थामा छ । नयाँ सडक, पुल, अस्पताल, शिक्षा केन्द्र, र अन्य पूर्वाधार परियोजनामा बैंकहरूले लगानी गरेर, यी परियोजनाहरूलाई वित्तीय सहयोग पुर्याउन सक्छन्। यसले निर्माण क्षेत्रको वृद्धिमा योगदान पुर्याउँछ ।
हस्तशिल्प र लघु उद्योग
नेपालमा हस्तशिल्प र लघु उद्योगहरूको ठूलो सम्भावना छ । यी उद्योगहरूलाई प्रोत्साहन गर्न बैंकहरूले साना ऋण योजनाहरू र टेम्पोरेट सपोर्ट प्रदान गर्न सक्छन्। यसले स्थानीय स्तरमा रोजगारी र उत्पादन बढाउन मद्दत गर्दछ ।
प्राकृतिक स्रोतहरूको सदुपयोग
नेपालमा विभिन्न खनिज र प्राकृतिक स्रोतहरूको ठूलो भण्डार रहेको छ। यस क्षेत्रमा लगानी गर्ने अवसरहरूलाई बैंकहरूले प्रोत्साहन दिन सक्छन् । उत्पादन क्षेत्रको विकासका लागि खनिज उद्योग, पर्यटन, र जैविक स्रोतहरूको उपयोग बढाउन आवश्यक छ ।
नेपालको उत्पादन क्षेत्रमा लगानी बढाउने अवसरहरू धेरै छन्, र बैंकहरूले यस क्षेत्रको वृद्धिमा महत्त्वपूर्ण भूमिका खेल्न सक्छन् । विभिन्न उत्पादन क्षेत्रहरू जस्तै कृषि, जलविद्युत्, निर्माण, र उद्योगमा लगानी बढाउनका लागि बैंकहरूले सस्तो ऋण सुविधा, प्रौद्योगिकी प्रयोग, र विशेषज्ञ सल्लाहको माध्यमबाट उद्योगहरूलाई सहयोग गर्न सक्छन्।
यस्ता वित्तीय सेवाहरूले उत्पादन क्षेत्रमा नवीनता र दक्षता ल्याउन मद्दत पुर्याउँछन्, जसले दीर्घकालिक रूपमा नेपालको अर्थतन्त्रलाई सुदृढ बनाउँछ । यसैले, बैंकहरूले उत्पादन क्षेत्रमा आफ्नो लगानी नीति र कर्जा योजनालाई अझ थप आकर्षक र सहायक बनाउँदा, समग्र अर्थतन्त्रको विकासमा योगदान पुर्याउन सक्छन्।
कुन क्षेत्रमा कति लगानी
चालु आर्थिक वर्षको पुस मसान्तसम्म बैंक तथा वित्तीय संस्थाहरुबाट निजी क्षेत्रमा प्रवाहित कर्जा रु.२६५ अर्ब ५६ करोड (५.२ प्रतिशत) ले बढेको छ । अघिल्लो वर्षको सोही अवधिमा यस्तो कर्जा रु.१९२ अर्ब ६४ करोड (४.० प्रतिशत) ले बढेको थियो।
वार्षिक बिन्दुगत आधारमा २०८१ पुस मसान्तमा बैंक तथा वित्तीय संस्थाहरुबाट निजी क्षेत्रतर्फ प्रवाहित कर्जा ७.० प्रतिशतले बढेको छ । २०८१ पुस मसान्तमा बैंक तथा वित्तीय संस्थाहरुबाट निजी क्षेत्रमा प्रवाहित कर्जामध्ये गैर–वित्तीय संस्थागत क्षेत्रतर्फ प्रवाह भएको कर्जाको अंश ६४.२ प्रतिशत र
व्यक्तिगत तथा घरपरिवार क्षेत्रतर्फ प्रवाह भएको कर्जाको अंश ३५.८ प्रतिशत रहेको छ । अघिल्लो वर्षको सोही अवधिमा यस्तो अंश क्रमशः ६३.२ प्रतिशत र ३६.८ प्रतिशत रहेको थियो। समीक्षा अवधिमा निजी क्षेत्रतर्फ प्रवाहित कर्जामध्ये वाणिज्य बैंकहरुको कर्जा प्रवाह ५.३ प्रतिशतले, विकास बैंकहरुको ४.४ प्रतिशतले र वित्त कम्पनीहरुको कर्जा प्रवाह ५.३ प्रतिशतले बढेको छ ।
२०८१ पुस मसान्तमा बैंक तथा वित्तीय संस्थाहरुको लगानीमा रहेकोकर्जामध्ये चालु सम्पत्ति (कृषि तथा गैर–कृषिजन्य वस्तु) को सुरक्षणमा १४.५ प्रतिशत रहेको छ भने घर जग्गा धितो सुरक्षणमा ६४.९ प्रतिशत रहेको छ । २०८० पुस मसान्तमा यस्तो धितोमा प्रवाहित कर्जाको अंश क्रमशः ११.४ प्रतिशत र ६७.७ प्रतिशत रहेको थियो।
आर्थिक वर्ष २०८१/८२ को ६ महिनामा बैंक तथा वित्तीय संस्थाहरुको लगानीमा रहेको कर्जामध्ये औद्योगिक उत्पादन क्षेत्रतर्फको कर्जा ८ं.४ प्रतिशतले, निर्माण क्षेत्रतर्फको कर्जा ७.७ प्रतिशतले, थोक तथा खुद्रा व्यापार क्षेत्रतर्फको कर्जा ४.८ प्रतिशतले, यातायात, संचार तथा सार्वजनिक सेवा क्षेत्रतर्फको कर्जा ५.७ प्रतिशतले, सेवा उद्योग क्षेत्रतर्फको कर्जा ५.७ प्रतिशतले, उपभोग्य क्षेत्रतर्फको कर्जा ५.८ प्रतिशतले र कृषि क्षेत्रतर्फ प्रवाह भएको कर्जा ०.०२ प्रतिशतले बढेको छ ।
समीक्षा अवधिमा बैंक तथा वित्तीय संस्थाहरुबाट प्रवाहित कर्जामध्ये आवधिक कर्जा ३.१ प्रतिशतले, मार्जिन प्रकृतिको कर्जा २६.३ प्रतिशतले, ट्रष्ट रिसिट (आयात) कर्जा ५६.६ प्रतिशतले, हायर पर्चेज कर्जा ३.८ प्रतिशतले, नगद प्रवाह कर्जा ४.७ प्रतिशतले र रियल स्टेट कर्जा (व्यक्तिगत आवासीय घर कर्जासमेत) ३.२ प्रतिशतले बढेको छ भने अधिविकर्ष कर्जा ९.८ प्रतिशतले घटेको छ ।
‘उत्पादनमूलक क्षेत्रमा लगानी गरौं’
उद्योग वाणिज्य तथा आपूर्तिमन्त्री दामोदर भण्डारी बैंक तथा वित्तीय संस्थाहरूले उत्पादन तथा उत्पादकत्व सिर्जना हुने क्षेत्रमा लगानी गर्न सुझाव दिन्छन् । काठमाडौंमा आयोजित बैंक तथा वित्तीय संस्था परिसंघ नेपाल (सिबिफिन) को पाँचौं वार्षिक साधारण सभामा बोल्दै मन्त्री भण्डारीले बैंक तथा वित्तीय संस्थामा रहेका पूँजीलाई उत्पादन तथा उत्पादकत्व सिर्जना हुने क्षेत्रमा लगानी गर्न सुझाव दिए । बैंकर र उद्योगहरू एउटै व्यक्तिले सञ्चालन गर्ने र सेवामूखी भन्दा पनि नाफामूखी हुने प्रवृत्तिको अन्त्य हुनुपर्ने उनले बताए।
