बैंकिङ खबर/ घट्दो आयात, घट्दो उपयोग, बढ्दो विप्रेषण आप्रवाह, न्यून कर्जाको माग र बढ्दो तरलताको अवस्थालाई एकातर्फ बैंकिङ क्षेत्रको स्रोत व्यवस्थापनमा असन्तुलन सिर्जना भएको अवस्था रहेको देखिन्छ भने अर्को तर्फ कर्जा विस्तार नहुँदा आर्थिक गतिविधिमा समेत नकारात्मक प्रभाव समेत परेको अवस्था रहेको छ ।
यतिबेला बैंकहरुमा बढ्दो तरलता रहेपनि माग भने न्यून छ । कर्जाको माग हुन नसक्दा बैंकिङ प्रणालीमा लगानीयोग्य पैसा थुप्रिँदै गएको छ । नेपाल राष्ट्र बैंकका अनुसार बैंक तथा वित्तीय संस्थामा ६ खर्बभन्दा बढी लगानीयोग्य रकम (तरलता) थुप्रिएको छ । बैंकमा पैसा थुप्रिएपछि राष्ट्र बैंकले हप्तैपछि आर्थिक तरलता खिच्दै आएको छ ।
राष्ट्र बैंकको तथ्यांकअनुसार पुस मसान्तसम्म बैंकिङ प्रणालीमा ५ खर्ब ९७ अर्ब ६४ करोड रुपैयाँ तरलता मौज्दात छ। अघिल्लो वर्षको सोही अवधिमा प्रणालीमा १ खर्ब ६२ अर्ब ७१ करोड रुपैयाँ तरलता मौज्दात थियो। गत वर्षको तुलनामा चालु आर्थिकको ६ महिनामा बैंकिङ प्रणालीमा २०५.८५ प्रतिशतले लगानीयोग्य रकम बढेको राष्ट्र बैंकले तथ्यांक छ ।
चालु आर्थिक वर्षको पुसमा वाणिज्य बैंकहरूले ६० अर्ब रुपैयाँले कर्जा विस्तार गरेका छन्। माघ पहिलो साता सकिँदासम्म यो रकम बढेर ५४ खर्ब १० अर्ब पुगेको छ । नेपालका बैंकिङ क्षेत्रको बढ्दो तरलता एक महत्वपूर्ण आर्थिक समस्या हो, जसले बैंकहरूको संचालन र समग्र अर्थतन्त्रमा प्रभाव पार्न सक्छ ।
तरलता भन्नाले बैंकको संचित नगद र ती नगदलाई चाँडो बजारमा रूपान्तरण गर्न सक्ने क्षमता जनाउँछ । जब बैंकहरूमा तरलता बढ्छ, भने ती नगदलाई लगानीमा प्रयोग गर्नुपर्ने, ग्राहकलाई कर्जा दिनुपर्ने र अर्थतन्त्रमा व्यवसायिक गतिविधिहरूलाई बढाउनुपर्ने देखिन्छ ।
कर्जा विस्तार हुन नसक्नुका कारणहरु
राष्ट्रिय अर्थतन्त्रमा उपभोग, उत्पादन घटेसँगसँगै कर्जाको मागमा कमी आउनु,
वैदेशिक रोजगारीमा जानेको संख्या उल्लेख्य रुपमा बढेसँगै अर्थतन्त्रमा उपभोग घटेको जसले आर्थिक गतिविधिमा कमी आई कर्जाको मागमा कमी आएको,
उच्च तरलता र न्यून व्याज रहंदा रहँदै पनि केही बैंक तथा वित्तीय संस्थाको पूँजी कोष अनुपात आदर्शतम तहमा रहँदा थप जोखिम भारित सम्पत्ति विस्तार गर्ने अवस्थामा नरहेको,
वाणिज्य बैंकको ध्यान कर्जा विस्तार भन्दा पनि कर्जा असुली तर्फ बढी केन्द्रित रहनु,
अर्थतन्त्रमा समष्टिगत माग घट्नु,
नेपाल राष्ट्र बैंकले चालु पुंजी कर्जा मार्गदर्शनमा गरेको परिवर्तनको असर देखिएको,
नेपालको अर्थतन्त्रमा औद्योगिकीकरण कमजोर रहेको अवस्थामा कर्जाको माग कम रहनु,
ठूलो कर्जाको माग रहदै आएको पूँजी बजार र घरजग्गा कारोबार दुबैमा मन्दी देखापर्नु,
कमजोर लगानीको वातावरण, उत्पादनमूलक उद्योगको कमजोर प्रति, बैंकिङ क्षेत्रको व्यवस्थापकीय कमजोरीको साथै नवीनता र प्रविधिमा लगानी अपेक्षित रुपमा विस्तार गर्न नसक्दा समेत नेपालको वाणिज्य बैंकहरुले अपेक्षित रुपमा कर्जा लगानी विस्तार गर्न नसकेको देखिन्छ ।
कहाँ पाइन्छ सस्तो लोन ?
२०८० पुसमसान्तको तुलनामा २०८१ पुसमसान्तमा बैंकहरुको आधार दर बढीमा ३.४३ प्रतिशत बिन्दुदेखि २.३६ प्रतिशत बिन्दुले घटेको छ । नेपाल राष्ट्र बैंले आधार दर मात्रै नभएर ब्याजदर अन्तर (स्प्रेड दर) मार्फत पनि ब्याजदरलाई नियन्त्रित सीमाभित्र राख्दै आएको छ । राष्ट्र बैंकले वाणिज्य बैंकहरुले निक्षेपमा कर्जामा लिने ब्याजदरबीचको भारित औसत अन्तर ४ प्रतिशतभन्दा बढी हुन नहुने व्यवस्था गरेको छ । सोही सीमाभित्र रहने हुँदा आधार कोषको लागतसँगै आधार दर घट्ने र त्यसले कर्जाको भारित औसत ब्याजदर पनि घट्दै जाने हुन्छ ।
पछिल्लो एक वर्षमा सञ्चालनमा रहेका २० वटै वाणिज्य बैंकको आधार दर घटेको छ । ७ बैंकको आधार दर ३ प्रतिशत बिन्दु भन्दा माथिले घटेको छ । एक वर्षको अवधिमा कुमारी बैंकको आधार दर ३.४३ प्रतिशत बिन्दुले घटेको छ । यस्तै कृषि विकास बैंकको ३.३३ प्रतिशत, प्राइम कमर्सियल बैंकको आधारदर ३.३१ प्रतिशत, हिमालयन बैंकको ३.२९ प्रतिशत, एभरेष्ट बैंकको ३.२१ प्रतिशत बिन्दुले आधारदर घटेको हो । यस्तै लक्ष्मी सनराइजको आधार दर ३.१८ प्रतिशत र एनएमबि बैंकको ३.०३ प्रतिशत बिन्दुले आधार दर घटेको छ ।
२०७९ पुस मसान्तमा वाणिज्य बैंकहरूको औसत आधार दर १०.९१ प्रतिशत पुगेकोमा २०८१ मंसिर मसान्तमा ६.८२ प्रतिशतमा झरेको राष्ट्र बैंकको तथ्यांक छ । २०७९ पुसयताको २३ महिनामा वाणिज्य बैंकहरूको औसत आधार दर नै ४.०९ प्रतिशत बिन्दुले झरेको छ । आधार दर झरेसँगै कर्जाको भारित औसत ब्याजदर पनि घट्दै गएको छ । २०७९ फागुनमा १३.०३ प्रतिशत रहेको कर्जाको भारित औसत ब्याजदर २०८१ मंसिरमा ८.९० प्रतिशतमा झरेको छ । बैंकहरूले प्रकाशित गरेको पुसको आधार दर हेर्दा सबैभन्दा सस्तो कर्जा संयुक्त लगानीका स्ट्यान्डर्ड चार्टर्ड सँगै सरकारी लगानीको राष्ट्रिय वाणिज्य र त्यसपछि एभरेष्ट र नेपाल बैंकमा छ ।
यस्तै कर्जाको ब्याजदर उच्च पर्ने बैंकमा भने एनआईसी एसिया र हिमालयन बैंक छन् । पुसको आधार दर ३ वटा बैंकको ६ प्रतिशतभन्दा तल झरेको छ । स्ट्यान्डर्ड चार्टर्डको २०८० पुसमा ७.७३ प्रतिशत रहेको आधार दर २०८१ पुसमा ५.१३ प्रतिशतमा झरेको हो ।
यस्तै राष्ट्रिय वाणिज्य बैंकको आधार दर २०८० पुसमा ८.२५ प्रतिशत रहेकोमा २०८१ पुसमा ५.४४ प्रतिशतमा झरेको छ । एभरेष्ट बैंकको आधार दर ८.८७ प्रतिशतबाट ५.६६ प्रतिशत र नेपाल बैंकको आधार दर ८.८३ प्रतिशतबाट ६.१६ प्रतिशतमा झरेको छ । नबिल बैंकका आधार दर ९.०७ प्रतिशतबाट ६.३१ प्रतिशतमा झरेको छ ।
कर्जा लिन ग्राहकलाई सबैभन्दा महँगो ब्याजदर एनआईसी एसिया र हिमालयनमा पर्ने देखिएको छ । एनआईसीको आधार ७.५२ प्रतिशत र हिमालयनको ७.३० प्रतिशत छ । २०८० पुसमा मसान्तमा यी दुईको आधार दर क्रमशः १०.१० र १०.५९ प्रतिशत थियो ।
बैंकिङ क्षेत्रमा कर्जा बढाउने उपायहरु
बैंकहरूले कर्जा बढाउने विभिन्न रणनीतिहरू र उपायहरू अपनाउँछन्, जसले गर्दा उनीहरूको व्यवसायिक विकास र आम्दानी वृद्धि हुन् छ।
कर्जा वृद्धिका लागि बैंकहरूले विभिन्न पक्षमा ध्यान दिनुपर्ने हुन्छ, जसका आधारमा कर्जा दिने प्रक्रिया सरल, सुरक्षित र आकर्षक बनाउँछन्। तल बैंकहरूले कर्जा बढाउनका लागि अपनाउने प्रमुख उपायहरूका बारेमा चर्चा गरिएको छः
१. ब्याज दरमा लचिलोता र आकर्षक प्रस्ताव
बैंकहरूले आफ्ना ब्याज दरहरूलाई लचिलो बनाउँदै कर्जाको माग बढाउन सक्छन्। ब्याज दरलाई अनुकूल बनाउने र विभिन्न ऋण योजनाहरूको प्रस्ताव गर्नाले ग्राहकलाई आकर्षित गर्न सक्छ। उदाहरणका लागि, दीर्घकालीन कर्जा, सस्तो ब्याज दर, र कर्जा स्वीकृतिमा छिटो प्रक्रिया बैंकको कर्जा बढाउने उपायहरू हुन्। यस्तो गर्नाले ग्राहकहरूको बढ्दो माग पूरा गर्न मद्दत पुग्छ।
२. डिजिटल बैंकिङ सेवाको विस्तार
आजकलका ग्राहकहरू अनलाइन र मोबाइल बैंकिङमा बढी रुचि राख्छन्। बैंकहरूले डिजिटल बैंकिङ सेवाहरूलाई बढावा दिएर कर्जा प्रक्रिया सजिलो र छिटो बनाउन सक्छन्। यसमा अनलाइन आवेदन, मोबाइल एप्लिकेशन मार्फत कर्जा स्वीकृतिको प्रक्रिया, र डिजिटल भुक्तानी सुविधा जस्ता उपायहरू समावेश छन्। यसले ग्राहकको अनुभवलाई सुधार्ने र कर्जाको माग बढाउन सहयोग पुर्याउँछ।
३. सस्तो र सरल कर्जा प्रक्रिया
बैंकहरूले कर्जा प्रक्रिया सरल र सस्तो बनाउनाले कर्जा आवेदन गर्न सहज बनाउँछ। कर्जा प्रक्रिया जटिल र कागजी कार्यवाही कम गर्नु, ग्राहकको आवश्यकतामा आधारित ऋण योजनाहरू प्रस्तुत गर्नु र कम समयमै कर्जा स्वीकृत गर्नाले ग्राहकहरूको आकर्षण बढाउन सक्छ।
त्यस्तै, बैंकहरूले विभिन्न ग्राहक समूहका लागि विशेष कर्जा योजनाहरू ल्याउन सक्छन् जसमा छुट, छिटो प्रक्रिया, र सस्तो ब्याज दरको प्रलोभन हुन्छ।
४. स्मार्ट मार्केटिङ र प्रचार–प्रसार
बैंकहरूले कर्जाको बारेमा जागरूकता फैलाउने, प्रचार गर्ने र आकर्षक योजना प्रस्तुत गर्ने काम गर्नुपर्छ। बिभिन्न मिडिया प्लेटफर्म (जस्तै रेडियो, टेलिभिजन, अनलाइन विज्ञापन) मार्फत कर्जासम्बन्धी सूचना दिने, कर्जा योजनाहरूको फाइदा र सुविधा बारे जनतालाई जानकारी दिने, र प्रचार अभियान चलाउने एक महत्वपूर्ण कदम हो। यसले बैंकको कर्जा मागलाई बढाउन मद्दत पुर्याउँछ।
५. ग्राहक वर्ग र लक्ष्य निर्धारण
बैंकहरूले विशेष ग्राहक वर्गको लागि कर्जा योजना तयार गर्न सक्छन्। उदाहरणका लागि, महिलाहरू, युवा, किसानहरू, व्यवसायी, र साना उद्यमीहरूको लागि छुट र विशेष कर्जा योजनाहरूको प्रस्ताव गर्नाले कर्जा माग बढाउन सक्छ। बैंकहरूले विभिन्न समाजिक वर्गहरूको आवश्यकता र समस्यामा आधारित कर्जा योजनाहरू तयार गरेर ग्राहकहरूको ध्यान आकर्षित गर्न सक्छन्।
६. नयाँ कर्जा उत्पादन र योजनाहरू
बैंकहरूले नयाँ प्रकारका कर्जा उत्पादनहरू र योजनाहरू ल्याएर कर्जा माग बढाउन सक्छन्। यसमा घर कर्जा, शैक्षिक कर्जा, साना व्यवसायका लागि कर्जा, कृषिकर्जा, र हरित कर्जा (सस्तो र वातावरणमैत्री कर्जा) का योजनाहरू समावेश गर्न सकिन्छ। ग्राहकको आवश्यकतामा आधारित कर्जा योजनाहरूको प्रस्तावले विविध ग्राहक वर्गलाई आकर्षित गर्न सक्छ।
७. ऋणको निगरानी र जोखिम व्यवस्थापन
कर्जा वृद्धि गर्दा, बैंकहरूले कर्जाको जोखिम प्रवद्र्धनमा पनि ध्यान दिनुपर्छ। कर्जा दिनुअघि ग्राहकको क्रेडिट स्कोर, आय स्रोत र अन्य आवश्यक विश्लेषण गर्न महत्त्वपूर्ण छ। ऋणको अस्वीकृति र डिफल्टको दर घटाउनको लागि बैंकहरूले ग्राहकहरूको क्षमता अनुसार ऋण प्रदान गर्न र त्यसको निगरानी गर्नुपर्छ। यसरी, बैंकले जोखिमलाई नियन्त्रण गर्दै कर्जा वृद्धि गर्न सक्छ।
८. साझेदारी र साझेदारी योजना
बैंकहरूले अन्य वित्तीय संस्थाहरू, सरकारी निकाय, र सहकारी संस्थासँग साझेदारी गरेर कर्जा वितरणको नेटवर्क विस्तार गर्न सक्छन्। यसले बैंकलाई विभिन्न ग्राहक वर्गसम्म पुग्न र कर्जा वृद्धि गर्नमा मद्दत पुर्याउँछ। उदाहरणका लागि, सरकारले कर्जा दिने योजनाहरू ल्याएमा बैंकहरूले त्यसमा सहभागी भएर कर्जा वितरणमा वृद्धि गर्न सक्छन्।
कर्जा वृद्धि गर्नका लागि बैंकहरूले विभिन्न रणनीतिहरू अपनाउन सक्छन्। आकर्षक ब्याज दरहरू, सरल कर्जा प्रक्रिया, डिजिटल सेवाको विस्तार, ग्राहक वर्गको विश्लेषण, र नयाँ कर्जा योजनाहरूको प्रस्तुतीकरणले कर्जा वृद्धि गर्न महत्वपूर्ण भूमिका निर्वाह गर्न सक्छ। यसका साथै, कर्जा जोखिमको उचित व्यवस्थापन र नियमित निगरानीले दीर्घकालिक रूपमा कर्जा वृद्धि गर्नमा मद्दत पुर्याउँछ।
