बैंकिङ खबर/ डिजिटल बैंकिङमा आएको छलाङसँगै बैंक वित्तीय संस्थामा भारी कर्मचारी कटौती हुने देखिएको छ । हालै मात्रै सार्वजनिक समाचार अनुसार आर्टिफिसियल इन्टेलिजेन्स (एआई)को प्रयोग बढ्दै गएपछि सिंगापुरको ठूलो बैंक डीबीएसले आउने ३ वर्षमा करिब चार हजार कमर्चारी कटौती गर्ने जनाएको छ ।
डीबीएस बैंक सिंगापुरको मल्टिनेश्नल बैंकिङ र फाइनान्सियल कर्पोरेसन हो । आर्टिफिसियल इन्टेलिजेन्स (एआई)ले मानिसभन्दा बढी बैंकको काम गर्ने हुँदा यो कटौती गर्न लागेको बैंकले जनाएको छ ।
आउने वर्षहरुमा अस्थायी र कन्ट्रयाक्टमा काम गरिरहेकाहरुको जागिर कटौती हुने जनाइएको छ । स्थानीय कर्मचारीहरु भने यो निर्णयबाट प्रभावित हुने छैनन् ।
बैंकका प्रमुख कार्यकारी अधिकृत पियुष गुप्ताले एआई सम्बन्धी एक हजार जागिर बैंकले खुला गर्ने योजना रहेको पनि बताएका छन् । डीबीएसमा हाल ८ हजारदेखि ९ हजार मानिस अस्थायी र कन्ट्रयाक्टमा काम गरिरहेका छन् । बैंकमा करिब ४१ हजार कमर्चारी कार्यरत छन्।
यो त प्रविधिमा देखिएको बढ्दो प्रयोगसँगै कर्मचारी कटौतीको एक प्रतिनिधि उदाहरण मात्रै हो ।
बढ्दो डिजिटल बैंकिङ
नेपालका बैंकिङ क्षेत्रमा पनि पछिल्लो समय प्रविधिको प्रयोग बढ्दै गएको छ । जसका कारण कर्मचारीदेखि ग्राहकसम्मलाई सहज बनाएको छ । कुनै समय चेकबाट मात्र नगद झिक्न सकिने व्यवस्था एटीएमले क्रमशः विस्थापित गर्दै लग्यो । अझै पनि ठूलाठूला रकमको कारोबार चेकबाटै हुने गरेको छ । तर एटीएमको प्रयोगलाई पनि मोवाइल बैंकिङले बिस्तारै पाखा लगाइरहेको पाइएको छ ।
नेपालका बैंकिङ क्षेत्रमा पनि प्रविधिको विकासले ठूलो परिवर्तन ल्याएको छ । पछिल्लो समय धेरै नयाँ डिजिटल सेवा र सुविधाहरूको उदय भएको छ, जसले बैंकिङ क्षेत्रलाई अझ सहज, छरितो र सुरक्षित बनाएको छ । मोबाइल बैंकिङ र इन्टरनेट बैंकिङको प्रयोगले मानिसहरूलाई घरमै बसेर बैंकिङ सेवा लिन सजिलो बनाएको छ ।
खाताको ब्यालेन्स जाँचदेखि लिएर बिल तिर्ने र रकम स्थानान्तरण गर्नेसम्म सबै सेवा अनलाइनबाटै सम्भव भएको छ । नेपालमा क्यूआर कोडमार्फत भुक्तानी गर्ने प्रणालीले ठूलो लोकप्रियता पाएको छ । यो सुविधाले नगद बोक्ने झन्झट हटाएको छ र कारोबारलाई डिजिटल रूपान्तरण गरेको छ ।
ई–सेवा, खल्ती, फोनपे जस्ता डिजिटल वालेटले बैंक खाता जोडेर प्रत्यक्ष भुक्तानी तथा रकम स्थानान्तरण गर्न मिल्ने सुविधा दिएको छ । कुनै समस्या वा सोधपुछको लागि बैंकमा फोन वा शाखामा जानु नपर्ने, च्याटबोटहरूको प्रयोगले छिटो जानकारी दिने सुविधा उपलब्ध गराएको छ ।
भविष्यमा ब्लकचेन प्रविधिको उपयोग गरेर अझै सुरक्षित र पारदर्शी बैंकिङ सेवा प्रदान गर्ने योजना नेपालका केही बैंकहरूले बनाउँदैछन्। अब बैंकिङ प्रणालीमा पासवर्डको सट्टा फिंगरप्रिन्ट, फेस स्क्यान, र ओटीपीमार्फत सुरक्षा बढाइएको छ । डिजिटल हस्ताक्षर र कागजरहित फर्महरू प्रयोग गरेर समय र स्रोतको बचत गरिएको छ ।
यी सबै प्रविधिहरूको विकासले नेपाली बैंकिङ क्षेत्रलाई थप आधुनिक र सुरक्षित बनाउँदै लगेको छ । यसले समय स्रोतको बचत भएको छ । कुनै समय बैंकमा पैसा झिक्नकै लागि लाइनमा बस्नुपर्ने बाध्यता हटेको छ ।
सर्वसाधारणको आकर्षण
नेपाल राष्ट्र बैंकको पछिल्लो सार्वजनिक तथ्यांकअनुसार मोवाइल बैंकिङको कारोबार बढ्दो क्रममा रहेको देखाएको हो । चालु आवको पुससम्मको तथ्यांक अनुसार नेपालमा मोबाइल बैंकिङ प्रयोगकर्ताको संख्या २ करोड ६३ लाख ३६ हजार ११७ पुगेको छ । यस्तै इन्टरनेट बैंकिङ प्रयोगकर्ताको संख्या २१ लाख १८ हजार ३८४, डेबिट कार्डको संख्या १ करोड ३३ लाख ६३ हजार १७४, क्रेडिक कार्डको संख्या ३ लाख ६ हजार ६०५ र प्रिपेड कार्डको संख्या २ लाख १९ हजार १६४ पुगेको छ । जुन संख्या सहकारी संस्थाका प्रयोगकर्ताबाहेकको हो ।
पाँच वर्षअगाडि अर्थात् आर्थिक वर्ष ०७७/७८ को तुलनामा नेपालमा बचत खाता, ऋण खाता, मोबाइल बैंकिङ, इन्टरनेट बैंकिङ, डेबिट कार्ड, क्रेडिट कार्ड, प्रिपेड कार्ड लगायतको संख्या ठूलो वृद्धि भएको तथ्यांकले देखाएको छ । यसरी नेपालमा मोवाइल बैंकिङको प्रयोगले पछिल्लो समय निकै तीव्रता दिइ रहेको छ । यसले नेपालको बैंकिङ र वित्तीय क्षेत्रलाई डिजिटल युगतर्फ अग्रसर बनाएको छ ।
कर्मचारीको संख्यामा कटौती हुने सम्भावना
डिजिटल बैंकिङ प्रविधिको तीव्र विकासले बैंक तथा वित्तीय संस्थाहरूको सञ्चालनमा उल्लेखनीय परिवर्तन ल्याएको छ । यसको मुख्य प्रभावमध्ये एक बैंकका कर्मचारी संख्यामा कटौती हुनु पनि एक हो। डिजिटल बैंकिङले बैंकिङ प्रणालीलाई अधिक स्वचालित, प्रभावकारी, र सहज बनाउँछ, जसका कारण परम्परागत शाखाहरूमा काम गर्ने कर्मचारीहरूको आवश्यकतामा कमी आउन सक्छ ।
१. डिजिटल बैंकिङले कर्मचारी कटौती गर्ने मुख्य कारणहरू
क. स्वचालित प्रणाली र एआईको प्रयोग
डिजिटल बैंकिङ सेवाहरू (मोबाइल बैंकिङ, इन्टरनेट बैंकिङ, एटीएम, च्याटबोट) लोकप्रिय हुँदै जाँदा ग्राहकहरू बैंक शाखामा जान आवश्यक पर्दैन।
कृत्रिम बुद्धिमत्ता आधारित च्याटबोट र भर्चुअल असिस्टेन्टहरूले ग्राहक सेवा कर्मचारीको भूमिका घटाउँछ। कोर बैंकिङ प्रणाली तथा इआरपी सफ्टवेयरको प्रयोगले लेखा तथा वित्त व्यवस्थापन स्वचालित बनाउँछ।
ख. शाखा–आधारित सेवा घट्दै जानु
मोबाइल र इन्टरनेट बैंकिङको प्रयोग व्यापक बन्दै जाँदा भौतिक शाखाहरूको सङ्ख्या घट्ने सम्भावना छ। नगदरहित कारोबार बढ्दै जाँदा टेलर वा क्यासियरजस्ता पदहरू घट्न सक्छन्।
ग. डिजिटल पेमेन्ट प्रणालीको विकास
eSewa, Khalti, ConnectIPs जस्ता डिजिटल वालेटहरूले बैंकका केही सेवा विस्थापन गर्दैछन्। क्युआर कोड, मोबाइल पेमेन्ट, एइक् मेसिनहरूको लोकप्रियताले शाखामा नगद कारोबार गर्ने आवश्यकतालाई कम गरिरहेको छ।
२. बैंकिङ क्षेत्रमा कर्मचारी कटौतीका सम्भावित क्षेत्रहरू
(क) फ्रन्ट–लाइन कर्मचारीहरू
क्यासियर, ग्राहक सेवा प्रतिनिधि, टेलरजस्ता शाखा–आधारित पदहरू घट्न सक्छन्।
आधारभूत बैंकिङ सेवा प्रदान गर्ने कर्मचारीहरूको आवश्यकता क्रमशः कम हुँदै जान सक्छ।
(ख) प्रशासनिक तथा लेखा कर्मचारी
बैंकिङ सफ्टवेयरको उपयोग बढेसँगै म्यानुअल लेखा प्रणाली आवश्यक नपर्न सक्छ।
मानव स्रोत व्यवस्थापन तथा बैङ्किङ अपरेसन स्वचालित हुँदै जानाले प्रशासनिक पदहरू घट्न सक्छन्।
(ग) कर्जासम्बन्धी कर्मचारी
डिजिटल ऋण प्रवाह प्रणालीको विकासले ऋण प्रक्रियामा आवश्यक कर्मचारी संख्या घट्न सक्छ।
फिनटिच कम्पनीहरूले स्वचालित कर्जासम्बन्धी निर्णय लिने प्रविधि विकास गरिरहेका छन्।
३. डिजिटल बैंकिङले सिर्जना गर्ने नयाँ रोजगारीका अवसरहरू
यद्यपि केही पारम्परिक बैंकिङ रोजगारीहरू खतरामा पर्न सक्छन्, डिजिटल बैंकिङले नयाँ खालका रोजगारी सिर्जना गर्ने सम्भावना पनि छ।
(क) प्रविधि व्यवस्थापन र विकास
डिजिटल बैंकिङ सफ्टवेयर, मोबाइल एप, र वेब प्लेटफर्महरू सञ्चालन तथा मर्मत गर्न आईटी विज्ञहरूको आवश्यकता बढ्नेछ।
साइबर सुरक्षा विशेषज्ञ, डाटा वैज्ञानिक, र प्रणाली विश्लेषकहरूको माग बढ्नेछ।
(ख) ग्राहक अनुभव व्यवस्थापन
डिजिटल प्लेटफर्ममा ग्राहकहरूको अनुभव सुधार गर्न डिजिटल रिलेसनसिप म्यानेजरहरू आवश्यक पर्न सक्छन्।
ग्राहकहरूको डिजिटल शिक्षा तथा सहायता प्रदान गर्ने पदहरू सिर्जना हुन सक्छ।
(ग) डेटा एनालिटिक्स र कृत्रिम बुद्धिमत्ता
बैंकहरू डेटा–आधारित निर्णयमा निर्भर हुँदै जाँदा डाटा एनालिस्ट, बिग डाटा विशेषज्ञ, र एआई इञ्जिनियरहरूको माग बढ्नेछ।
४. नेपालमा बैंकिङ क्षेत्रमा सम्भावित प्रभाव
नेपालमा डिजिटल बैंकिङको प्रभाव क्रमशः बढ्दै गए पनि यसले बैंकिङ क्षेत्रमा ठूला मात्रामा कर्मचारी कटौती गर्ने प्रक्रिया अपेक्षाकृत ढिलो हुन सक्छ।
यसको मुख्य कारणहरूः
धेरै नेपाली ग्राहकहरू अझै नगद कारोबारमै निर्भर छन्।
ग्रामीण भेगमा डिजिटल साक्षरता कम भएकाले शाखा–आधारित बैंकिङ अझै महत्वपूर्ण छ।
कानुनी तथा नियामक संस्थाहरूले वित्तीय समावेशीकरणलाई प्राथमिकता दिएकाले शाखाहरू बन्द गर्ने सम्भावना कम छ। तर, शहरहरूमा भने डिजिटल बैंकिङको प्रभाव बढी देखिन सक्छ, जसले शाखा–आधारित बैंकिङ कर्मचारीहरूको सङ्ख्यामा क्रमशः कटौती ल्याउने सम्भावना छ।
डिजिटल बैंकिङ प्रविधिको विकासले बैंकिङ क्षेत्रमा कर्मचारी कटौती गर्ने सम्भावना छ, विशेष गरी शाखागत तथा प्रशासनिक क्षेत्रमा । तर, यसले नयाँ प्रविधि–सम्बन्धित रोजगारीका अवसरहरू पनि सिर्जना गर्नेछ । नेपालमा पूर्ण रूपमा डिजिटल बैंकिङमा निर्भर हुने अवस्था छिट्टै नआउने भए पनि, निकट भविष्यमा बैंकिङ प्रणाली थप स्वचालित हुँदै जानेछ ।
