बैंकिङ खबर/ विश्वकै पहिलो केन्द्रीय बैंक स्वेन्स्का रिक्सब्याङ्क (Sveriges Riksbank) हो, जुन सन् १६६८ मा स्वीडेनमा स्थापना भएको थियो। यस बैंकको पहिलो गभर्नर जोहान पाल्मस्ट्रुच (Johan Palmstruch) थिए।
जोहान पाल्मस्ट्रुचको जन्म सन् १६११ मा नेदरल्यान्ड्स (हालको नेदरल्यान्ड्सको रोटरडाम) मा भएको थियो। उनको वास्तविक नाम Johan Wittmacher थियो। उनी व्यापारिक परिवारका सदस्य थिए र पछि स्वीडेनको नागरिकता लिएर नाम परिवर्तन गरे।
बैंकिङ क्षेत्रमा योगदान
पाल्मस्ट्रुच स्वीडेनमा पहिलो आधिकारिक बैंक स्टकहोम्स बान्को (Stockholms Banco) को संस्थापक थिए।
-
सन् १६५६ मा, स्वीडेनी सरकारबाट बैंक खोल्ने विशेष अनुमति पाए।
-
सन् १६६१ मा, उनले युरोपमै पहिलो पटक कागजी मुद्रा (banknotes) जारी गरे। जोहान पाल्मस्ट्रुच डच मूलका व्यापारी थिए, जसले स्वीडेनमा आधुनिक बैंकिङ प्रणालीको सुरुवात गरे। उनले स्वीडेनमा पहिलो पटक बैंक नोट (कागजी मुद्रा) ल्याउने प्रयास गरेका थिए, जुन त्यतिबेला निकै क्रान्तिकारी विचार मानिन्थ्यो।
तर, बैंकको खराब व्यवस्थापनका कारण ऋण संकट आयो, जसले गर्दा पाल्मस्ट्रुचलाई पछि कारागारमा हालियो। यद्यपि, उनको अवधारणाले आधुनिक केन्द्रीय बैंकिङ प्रणालीको विकासलाई ठूलो टेवा पुर्यायो।
यो ठूलो नवाचार थियो किनभने त्यसअघि मुख्य रूपमा सुनचाँदीका सिक्का मात्र चलनमा थिए। बैंक नोटले लेनदेनलाई सजिलो बनायो, तर बैंकले धेरै नोट जारी गर्दा सुन-चाँदीको सञ्चितिमा समस्या आयो।
३. पतन र जेल यात्रा
-
सन् १६६७ मा, स्टकहोम्स बान्को टाट पल्टियो।
-
बैंकले दिएको कागजी मुद्रा धनी ग्राहकहरूले ठूलो मात्रामा फिर्ता गर्न थाले, तर बैंकसँग पर्याप्त सुन-चाँदी नभएकाले संकट उत्पन्न भयो।
-
जोहान पाल्मस्ट्रुचलाई बैंकको असफलताका लागि दोषी ठहर गर्दै आजीवन कारावासको सजाय दिइयो, यद्यपि पछि उनलाई माफी दिइयो।
४. उनको प्रभाव
-
उनीद्वारा सुरु गरिएको बैंकिङ प्रणाली आधुनिक केन्द्रीय बैंकहरूको जग बन्यो।
-
उनका प्रयोगहरूबाट सिक्दै स्वीडेन सरकारले सन् १६६८ मा नयाँ केन्द्रीय बैंक, Sveriges Riksbank स्थापना गर्यो, जुन आजसम्म निरन्तर चलिरहेको छ।
केन्द्रीय बैंकको अवधारणा
स्वीडेनको केन्द्रीय बैंक स्थापनापछि अन्य देशहरूले पनि यस्तै संस्थाहरू स्थापना गरे। इङ्ग्ल्यान्ड बैंक (Bank of England) सन् १६९४ मा स्थापना भयो। फ्रान्सको बैंक (Banque de France) सन् १८०० मा स्थापित भयो।
अमेरिकाको फेडरल रिजर्भ (Federal Reserve System) सन् १९१३ मा आयो। यसरी, जोहान पाल्मस्ट्रुच पहिलो केन्द्रीय बैंकको पहिलो गभर्नर भए तापनि, आजको जस्तो परिष्कृत केन्द्रीय बैंकिङ प्रणाली उनीहरूको पालामा थिएन। समयक्रमसँगै केन्द्रीय बैंकहरूको भूमिका अझै मजबुत हुँदै गयो।
जोहान पाल्मस्ट्रुच एक दूरदर्शी वित्तीय उद्यमी थिए, जसले बैंक नोटको अवधारणा ल्याएर आर्थिक प्रणालीमा ठूलो परिवर्तन गरे। यद्यपि, व्यवस्थापन त्रुटिका कारण उनी असफल भए, तर उनको योगदान विश्व बैंकिङ इतिहासमा अतुलनीय रह्यो।
