June 11th, 2016

अझै ३९ प्रतिशत नेपाली बाकसमै राख्छन् पैसा  

banksसरकारले आगामी आर्थिक वर्षको नीति तथा कार्यक्रममा हरेक नेपालीको बैंक खाता खोलिदिने, बैंक तथा वित्तीय क्षेत्रको पहुँचमा हरेक नेपालीलाई पुर्याउने घोषणा गर्यो । हुन पनि मुलुकमा अहिले २९ वटा वाणिज्य बैंक, ७१ वटा विकास बैंक, ४७ फाइनान्स कम्पनी, ४१ लघुवित्त विकास बैंक र १३ हजार ४ सय १५ सहकारी संस्था सञ्चालनमा छन् । मुख्यत यी बैंक तथा वित्तीय संस्थाहरु सेवाग्राहीको कमाइलाई सुरक्षित गरिदिन र चाहिएका बेला उपलब्ध गराउनकै लागि क्रियाशिल छन् । अहिले सहकारीहरु गाउँ–गाउँमा पुगेका छन् । बैंकहरुले पनि शाखा विस्तार गर्ने क्रम बढेको छ । बिमा कार्यक्रमलाई पनि अभियानकै रुपमा अघि बढाइएको देखिन्छ । 
तर अपत्यारिलो कुरा के छ भने, अझै पनि ३९ प्रतिशत नेपाली भने बैंक तथा वित्तीय संस्थाको पहुँचभन्दा बाहिर छन् । अहिले पनि उनीहरु आफुसंग भएको पैसा बाकसमै राख्छन् । किनकी उनीहरुले पैसा बैंक तथा वित्तीय संस्थामा राख्दा सुरक्षित हुने कुरामा विश्वासै गरेका छैनन् । बाकसमा पैसा थन्काउनु उनीहरुको रहर पनि हैन । उनीहरु यसलाई एउटा बाध्यता भएको बताउँछन् ।  
उदपुरका रामपुर ठोक्शिलाका धु्रवहरि अधिकारी दुई वर्षअघिसम्म स्थानीय एक सहकारीमा बचत गर्थे । देशका विभिन्न ठाउँमा सहकारीहरुले ठगी गरेको उनले समाचारमा सुन्थे । त्यसै पनि आशंकीत थिए उनी । त्यसमा पनि झण्डै एक वर्ष बचत गरेपछि रामपुरमै रहेको एउटा सहकारीमा आर्थिक हिनामिनाको बहस चुलियो । त्यसयता उनले सहकारीमा पैसा जम्मा गर्नै छाडे । ‘बैंकमा राखौँ भने, यहाँ बैंक छैन’ उनले बैंकिङ खबरसंग भने, ‘बरु बाकसमै राख्ने हो । कम्तिमा पैसा आफैसंग सुरक्षित छ भन्ने कुरामा ढुक्क त हुन्छ ।’
झण्डै २० हजार जनसंख्या भएपनि रामपुरमा एउटा बैंक पनि स्थापना भएको छैन । सो ठाउँका मानिसहरु पूर्ण रुपमा सहकारीप्रति अझै ढुक्क हुन सकेका छैनन् । रामपुर त एउटा नमुनामात्र हो । यस्ता ठाउँहरु अझै निकै भेट्न सकिन्छ जहाँका मानिसहरु आज पनि पैसा बाकसमा राखेर बस्न बाध्य छन् ।  
नेपालकै सन्दर्भमा सहकारी संघसंस्थालाई समेत औपचारिक क्षेत्र मान्दा करिब ६१ प्रतिशतले बैंकिङ सेवा लिइरहेको नेपाल राष्ट्र बैंकले करिब एक वर्षअघि दाता निकाय डिएफआइडी, युएनडिपी र युएनसिडिएफको सहयोगमा गरेको अध्ययनले देखाएको छ । 
तथ्याङकअनुसार त्यसमध्ये ४० प्रतिशतले बैंक, वित्तीय संस्था (क, ख, ग र घ वर्गका वित्तीय संस्था) बाट र बाँकीले सहकारी तथा अन्य औपचारिक वित्तीय क्रियाकलाप (संस्था र समूह) बाट बैंकिङ सेवा लिँदै आएको अध्ययन नतिजा छ । २१ प्रतिशतमा पनि सहकारीबाट ११ र बाँकी १० प्रतिशतले अन्य औपचारिक वित्तीय क्रियाकलापबाट सेवा प्राप्त गरेको प्रतिवेदनमा भनिएको छ । बाणिज्य बैंक, विकास बैंक, फाइनान्स कम्पनी र लघु वित्त विकास बैंकको पहुँच ४० प्रतिशतमा मात्र पुगेको बताइन्छ । 
केही वर्षयता बैंक, वित्तीय संस्थाको विकास तथा विस्तार तीव्र भए पनि अपेक्षा गरेअनुसार वित्तीय पहुँच सबै नेपालीमा पुग्न नसकेको अध्ययनले देखाएको छ । कुल वयस्क जनसंख्याको आधाभन्दा बढीले नियमित आम्दानी गर्ने अवसर प्राप्त नगरेका कारण मुलुकको ग्रामीण क्षेत्रमा वित्तीय पहुँच विस्तार हुन नसकेको बताइएको छ ।
धेरैजसो बैंकहरु जिल्ला सदरमुकामकेन्द्रित देखिन्छन् । उनीहरुको गाउँसम्म पहुँच पनि देखिदैन । ग्रामीण अर्थतन्त्र सुधार नगरेसम्म देशको समृद्धि नहुने विज्ञको भनाइ छ ।