नवराज कुँवर-
स्थायी घर धरान भएका तेलअभिवका सुमन तामाङ (नाम परिवर्तन) लाई हरेक महिनाको दश तारिख भ्यान नभ्याइ नै हुन्छ । उनी इजरायलको व्यापारिक केन्द्र तेलअभिव, आफुल्ला, इन्गेभ, वेइतसनदेखि जेरुसलोमसम्मका नेपालीहरुको पैसा संकलन गर्छन् र हुन्डी गरिदिन्छन् । इजरायलमा हरेक हप्ताको २४ घण्टा सब्बात (यहाँको शनिबारजस्तै) लाग्छ । त्यो समय यहुदीहरुले काम गर्दैनन् । त्यतिबेला यहुदीहरुको सवारीसमेत सडकमा देखिँदैनन् । त्यो समय उनीहरुले आफ्ना कामदारलाई विदा दिएका हुन्छन् । सुमन त्यहि समयमा अरबीहरुले चलाउने सेरुत (ट्याक्सी) चढेर विभिन्न ठाउँमा पुगेर रकम संकलन गर्छन् र तेलअभिवमा रहेको मिज्रहि बैंकमा लगेर जम्मा गर्छन् । कहिलेकाहि रोजगार दाताले काममा ध्यान दिन दिएको निर्देशन उनलाई चित्त बुझ्दैन र काम छाड्ने चेतावनी समेत दिन्छन् । अर्काकै देशमा भएपनि काम नपाउँदा उनलाई पिरलो छैन । किनभने उनीसँग हुन्डी गर्नेहरुको च्यानल ठूलो छ ।
किन गर्छन् हुन्डी ?
हुण्डी गर्नु बाध्यता ?
इजरायलमा हुन्डी कारोबार गर्ने बेलाबेला पक्राउ पर्छन् तर पनि लुकिछिपी हुन्डी व्यवसाय संचालन गर्दै आएकाको संख्या पनि पातलो छैन । सुमन त एउटा उदाहरणीय पात्र मात्रै हुन् । इजरायलको उत्तरी भेगमा रहेका नेपाली, थाई, इथियोपियन, फिलिपिन्सलगायतका देशका कामदारहरुको पैसा हुन्डी गरिदिने एजेन्टहरु थुप्रै छन् । सो क्षेत्रमा बैंकमा पुग्न केही कष्ठ पर्छ । बैंकसम्म पुग्न एकदिन काम छाडेर नजिकको शहर पुग्नुपर्ने, बैंकसम्म जान लाग्ने भाडा र समय हिसाब गर्दा कामदारहरु त्यता उदाशीन बनेको बताउँछन् ।
हुन्डीमा हालिने पैसा कहाँ जान्छ ?
इजरायलबाट झण्डै ६० प्रतिशतभन्दा बढी नेपालीहरुले हुन्डी गर्ने गरेको रेमिटर्सहरु बताउँछन् । इजरायलबाट हुन्डी गरेको रकमको भुक्तानी नेपालमा नेपाली रुपैयाँमा हुन्छ, इजरायलमा शेकेल नै बस्छ । त्यसरी बसेको रकम अवैध व्यपारका लागि प्रयोग हुने गरेको अनुमान गरिएको छ । श्रोतका अनुसार त्यो पैसा हङकङबाट नेपालतर्फ हुने सुन तस्करीमा बढी प्रयोग हुने गरेको छ । त्यस्तै नेपाल चीनबीच हुने अनौपचारिक व्यापारमा सो रकम प्रयोग हुने बताइन्छ ।
हुन्डी : कालो धन सेतो बनाउने बाटो
हुन्डीको कारोबार असाध्यै मौलाएपछि केही महिनाअघि इजरायलका लागि नेपाली दूतावासले हुन्डी नगर्न नेपाली कामदाहरुलाई सचेत गराएको थियो । त्यतिबेला हुन्डी गर्नेहरुको संख्या केही घटेपनि हाल पहिलाकै जस्तै हुन्डी मौलाएको छ । नेपालबाट रोजगारीका लागि इजरायल पुगेका नेपालीहरुमध्ये अधिकांसले कमाएको रकम हुन्डीमार्फत नै पठाउने गरेका छन् । हुन्डी गर्दा ट्याक्स नतिर्नुपर्ने भएकाले अलि बढी रकमदर पाइनु र रकम बोकेर बैंक वा रेमिटसम्म जानुनपर्ने भएकाले धेरैले हुन्डीको ‘जोखिम’ मोल्छन् । विदेशमै रहेर हुन्डीवाला मार्फत् कारोबार गर्दा सजिलो हुने र बैंक मार्फत् पठाउँदा लाग्ने खर्च जोगिनुका साथै त्यसको सटही दर पनि पनि बढी दिने हुँदा पनि हुन्डीप्रति उनीहरुको आकर्षण बढेको देखिएको छ ।
हुन्डी अदृश्य आर्थिक कारोबारको माध्यम हो । सामान्य कामदारदेखि अन्तर्राष्ट्रिय अपराधमा संलग्न व्यक्तिहरू त्यही प्रक्रिया मार्फत् पैसाको कारोवार गरी कालो धनलाई सेतो बनाउने प्रयास गरिरहेका छन् । इजरायलमा कार्यरत श्रमजिवी नेपालीहरुले कमाएको परिश्रमको कमाईलाई क्षणिक लाभको लोभमा परी अवैधानिक वाटोमार्फत पठाउनु जोखिमपूर्ण मात्र होइन, राष्ट्रलाई ठगी गर्नु र दुख गरी कमाएको सेतो धनलाई कालो धनका रुपमा परिणत गर्नु पनि हो ।