-विजयराज सिंह –
नेपाल, हिमाल, पहाड र तराईको विविध भूगोल भएको एक सानो तर सम्भावनायुक्त देश हो। यसको आर्थिक विकासका लागि विभिन्न समयमा विभिन्न दृष्टिकोणहरू अघि सारिएका छन्।
केहीले विकसित देशहरूको आर्थिक नीतिलाई अनुकरण गर्ने वकालत गर्छन् भने अरूले नेपालको आफ्नै विशेषतालाई मध्यनजर गर्दै स्वदेशी सम्भावनाहरूको खोजी गर्नुपर्ने बताउँछन्। यस लेखमा मैले नेपालको आर्थिक समृद्धिका लागि आफ्नै बाटो रोज्नुको महत्व र यसका लागि गर्न सकिने प्रयासहरूबारे उल्लेख गर्ने प्रयास गरेको छु ।
विकसित देशहरूको मोडेलको सीमितता
विकसित देशहरूको आर्थिक विकासको मोडेल सफल भए पनि यो नेपालका लागि सधैँ उपयुक्त हुन सक्दैन। किनकि प्रत्येक देशको आफ्नै भौगोलिक, सामाजिक, सांस्कृतिक र ऐतिहासिक पृष्ठभूमि हुन्छ। विकसित देशहरूको आर्थिक विकासको मोडेलले उनीहरूको आफ्नै सन्दर्भमा काम गरेको हुन सक्छ तर नेपालको सन्दर्भमा त्यही मोडेल सफल हुने भन्ने कुनै ग्यारेन्टी छैन। नेपालको जस्तो भूपरिवेष्ठित देशका लागि विकसित देशहरूको आर्थिक मोडेल अनुकरण गर्नु भनेको धेरै चुनौतीहरू सामना गर्नुपर्ने हुन्छ। जस्तैः
- भौगोलिक विकटता: नेपालको भौगोलिक विकटताका कारण पूर्वाधार विकासमा ठूलो लगानी आवश्यक पर्छ।
- स्रोतसाधनको सीमितता: नेपालसँग सीमित प्राकृतिक स्रोतसाधन छन्।
- राजनीतिक अस्थिरता: राजनीतिक अस्थिरताले लगानीकर्तालाई निरुत्साहित गर्छ।
- असमानता: आर्थिक असमानताले समाजमा तनाव सिर्जना गर्छ।
नेपालको आफ्नै बाटो
नेपालले आफ्नै विशेषतालाई मध्यनजर गर्दै आफ्नै बाटो रोज्नुपर्छ। यसको अर्थ विकसित देशहरूको अनुभवबाट सिक्न नहुने होइन। तर, हामीले हाम्रो आफ्नै सन्दर्भमा केही कुराहरूमा ध्यान दिनुपर्छ।
- कृषिमा आधुनिकीकरण: नेपालको अधिकांश जनसंख्या कृषिमा निर्भर छ। कृषिमा आधुनिकीकरण गरेर उत्पादकत्व बढाउन सकिन्छ।
- पर्यटनको विकास: नेपालको प्राकृतिक सौन्दर्य र सांस्कृतिक विविधतालाई पर्यटन उद्योगसँग जोडेर आर्थिक वृद्धि गर्न सकिन्छ।
- हाइड्रोपावर: नेपालसँग प्रशस्त जलस्रोत छ। यसलाई उपयोग गरेर विद्युत उत्पादन गरी स्वदेशमा खपत गर्नुका साथै विदेशमा निर्यात पनि गर्न सकिन्छ।
- सिप विकास: युवा जनशक्तिलाई सीपयुक्त बनाएर रोजगारी सिर्जना गर्न सकिन्छ।
- उद्योगको प्रवर्द्धन: स्वदेशी उद्योगहरूलाई प्रोत्साहन गरेर रोजगारी सिर्जना गर्न सकिन्छ।
समृद्ध नेपालको खाका
समृद्ध नेपालको खाका तयार गर्दा निम्न कुराहरूमा ध्यान दिनुपर्छ:
- समानता: आर्थिक असमानता कम गर्नका लागि नीतिहरू बनाउनुपर्छ।
- समावेशिता: सबै समुदायलाई विकासको मूलधारमा ल्याउनुपर्छ।
- पर्यावरण संरक्षण: आर्थिक विकास गर्दा वातावरणलाई ध्यानमा राख्नुपर्छ।
- सुशासन: भ्रष्टाचार नियन्त्रण गरी सुशासन कायम गर्नुपर्छ।
- सहकारिता: सरकारी, निजी र सहकारी क्षेत्रबीच सहकारिता बढाउनुपर्छ।
निष्कर्ष
नेपालको आर्थिक समृद्धिका लागि हामीले आफ्नै बाटो रोज्नुपर्छ। विकसित देशहरूको मोडेललाई अनुकरण गर्नुको सट्टा हामीले हाम्रो आफ्नै विशेषतालाई मध्यनजर गर्दै स्वदेशी सम्भावनाहरूको खोजी गर्नुपर्छ। कृषि, पर्यटन, जलविद्युत, सीप विकास र उद्योग जस्ता क्षेत्रहरूमा लगानी बढाएर हामी समृद्ध नेपालको निर्माण गर्न सक्छौँ। यसका लागि सबै पक्षले मिलेर काम गर्नुपर्ने हुन्छ।लेखक वित्तीय क्षेत्रमा लामो समय देखि काम गर्दै आएका छन् ।
