विजय क्षेत्री
नेपालमा लघुवित्त कार्यक्रमको सुरुवात बंगलादेशको ग्रामीण बैंकबाट प्रभावित भएको हो । बंगलादेशमा मोहम्मद युनुसले शुरु गरेको ग्रामीण बैंकले गरिबहरूलाई सानो रकम ऋण दिएर उनीहरूको आर्थिक अवस्था सुधार ल्याउने अवधारणा अगाडि सारेको थियो। यसै अवधारणालाई नेपालमा पनि लागू गर्ने प्रयास गरिएको हो।
डा. हरिहरदेव पन्तको भूमिका
नेपालमा लघुवित्त क्षेत्रमा डा. हरिहरदेव पन्तको अतुलनीय योगदान रहेको छ । उहाँलाई नेपालमा लघुवित्त क्षेत्रका पितामहको रूपमा लिइन्छ । उहाँले नेपालमा लघुवित्त क्षेत्रको विकासमा महत्वपूर्ण भूमिका खेल्नुभएको छ । उहाँले बंगलादेशको ग्रामीण बैंकको मोडेललाई नेपाली सन्दर्भमा अनुकूल बनाउने काम गर्नुभएको थियो ।
निर्धन उत्थान लघुवित्त वित्तीय संस्थाः डा. पन्तले निर्धन उत्थान लघुवित्त वित्तीय संस्थाको स्थापना गर्नुभएको थियो। यो संस्थाले नेपालमा लघुवित्त क्षेत्रको विकासमा अग्रणी भूमिका खेलेको छ ।
नीति निर्माणः उहाँले लघुवित्त सम्बन्धी नीति निर्माणमा सक्रिय भूमिका खेल्नुभएको थियो ।
अनुसन्धानः उहाँले लघुवित्त क्षेत्रमा विभिन्न अनुसन्धानहरू गर्नुभएको थियो ।
बंगलादेशको अनुभवबाट नेपालले के सिक्यो ?
सहकारी समूहः बंगलादेशमा जस्तै नेपालमा पनि लघुवित्त संस्थाहरूले सहकारी समूहको अवधारणालाई अपनाएका छन्। यसले ऋणको नियमित भुक्तानी सुनिश्चित गर्न र समूह सदस्यहरूबीच आपसी सहयोग बढाउन मद्दत गरेको छ।
लक्षित समूहः दुवै देशमा लघुवित्त कार्यक्रमले मुख्यतः गरिब र सीमान्तकृत समुदाय, विशेष गरी महिलाहरूलाई लक्षित गरेका छन्। सानो र लचिलो ऋणः दुवै देशमा लघुवित्त संस्थाहरूले सानो र लचिलो ऋण प्रदान गर्दछन्, जसले गर्दा गरिबहरू पनि ऋण लिन सक्छन्।
घरदैलोमा सेवाः बंगलादेशमा जस्तै नेपालका लघुवित्त संस्थाहरूले पनि घरदैलोमै गएर सेवा प्रदान गर्दछन्। यसले ग्रामीण क्षेत्रका महिलाहरूलाई वित्तीय सेवाहरूमा पहुँच गर्न सहज बनाएको छ।
निष्कर्ष
बंगलादेशको अनुभवले नेपालमा लघुवित्त कार्यक्रमको सफलतामा महत्वपूर्ण भूमिका खेलेको छ । डा. हरिहरदेव पन्त जस्ता अगुवाहरूको योगदानबिना नेपालमा लघुवित्त क्षेत्रको विकास सम्भव हुने थिएन। यद्यपि, नेपालमा लघुवित्त क्षेत्र अझै पनि धेरै चुनौतिहरूको सामना गरिरहेको छ । उच्च ब्याजदर, ऋणको दुरुपयोग, वित्तीय साक्षरताको अभाव जस्ता समस्याहरूलाई सम्बोधन गर्न आवश्यक छ ।
