March 19th, 2017

भारतको वित्तीय संघीयता : राष्ट्र बैंकलाई मार्गदर्शन हुन सक्छ  

संघीय प्रणाली अपनाएका देशमा वितीय संरचना फरकफरक हिसाबले गरिएको हुन्छ । देशमा विद्यमान राजनीतिक, सामाजिक चाहना, ऐतिहासिक परिस्थिति, जातीय बनोट, भौगोलिक आकार, आर्थिक विकासको अवस्था जस्ता कुराले यसमा प्रभाव पारेको पाइन्छ । त्यसो भए पनि केन्द्र सरकारको अधिनमा सामान्यत नीति निर्माण, नियमन, स्तर निर्धारण जस्ता जिम्मेवारी दिएको पाइन्छ । संसारभरका १९३ देशमध्ये २७ देश संघीयतामा गएका छन् । संघीयतामा जानेमध्ये विकसित देशको संख्या ९, विकासशील देशको संख्या १४ र अति कम विकसित देश ४ वटा छन् । विकसित देशमा अष्टे«लिया, क्यानडा, जर्मनी, स्वीजरल्यान्ड, अष्ट्रिया, बेल्जियम, दक्षिण अफ्रिका, स्पेन र युएसए हुन भने विकासशील देशहरूमा भारत, पाकिस्तान, युएई, भेनेजुयला, अर्जेन्टिना, म्याक्सिको, ब्राजिल, मलेसिया, नाइजेरिया, बुस्निया हर्जगोभिना, माइक्रोनेसिया (टापु), सेन्ट किट नेभिस (टापु) लगायत् छन् । त्यस्तै अति कम विकसित देशमा नेपाल, कुमुरस, इथोपिया र सुडान छन् ।

भारतमा वित्तीय संघीयता
भारतको संघीय संरचना केन्द्रीकृत अधिकार प्रणालीबाट क्रमिक विकास भएको हो । भारत सरकारको सन् १९३५ को ऐन वित्तीय संघीयताको आधारभूत र मजबुत पक्ष हो । भारतको संविधान (सन् १९५०, जनवरी २६) ले सम्भावित असन्तुलन पहिचान गर्ने कार्यभार वित्तीय आयोगलाई दियो । पाँच वर्षमा १३ वित्तीय आयोगले प्रतिवेदन दिए । वित्तीय आयोगले न्यायसंगत र सक्षम तथा परिणामसहितका वित्तीय स्थानान्तरणको योजना ल्यायो, जुन अपेक्षा मुताबिक र मजबुत थिए । यसका बाबजुद, भारतमा ठाडो र तेर्सो दुवै खालका असन्तुलन देखिए । भारतमा, केन्द्रबाट राज्यमा स्रोतसाधन धेरै रूप र मार्गबाट पठाइयो । वित्तीय आयोगबाट वैधानिक हस्तान्तरण केन्द्रमा पठाइने कर हिस्साको प्रकृति तथा ससर्त र निःसर्त अनुदानको विषयसँग सम्बन्धित छन् । भारतमा राष्ट्रिय योजना आयोगले राज्यहरूमा अनुदान पठाउँछ । त्यहाँ केन्द्रीय मन्त्रालयबाट उपलब्ध हुने विवेकपूर्ण अनुदान सुविधा पनि रहन्छ । बढ्दो वित्तीय दबाबले भारतमा ठाडो र तेर्सो दुवै खाले असन्तुलनका समस्याहरू विवादास्पद विषय बनेका छन् । राज्यभित्रका असमानता बढ्दो क्रममा छन् । भारतका राज्यहरूले ३४ प्रतिशत संगठित कर राजस्व उठाउँछन् । तर, उनीहरूले कुल खर्चको ५८ प्रतिशत मात्र कमाउँछन् । भारतको वित्तीय संघीयताले देशलाई राम्रोसँग सेवा गरेका छन् । यो अवधिमा उनीहरूले देशमा स्थिरता पनि ल्याएका छन् ।


[DISPLAY_ULTIMATE_SOCIAL_ICONS]